O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Xalqum (
tomoq
).
Og
’
iz bushlig
’
ining davomi bo`lib, u shilliq va muskul 
qavatlaridan iborat. Uning uzunligi kattalarda 15 sm bo`lib, uch qismga 
–
burun, 
og`iz va xiqildoqqa bo`linadi. Xalqumning vazifasi ovqatni ogiz bushligidan 
qizilungachga, havoni burun bushligidan xiqildoqqa o
’
tkazishdan iborat. 
biriktiruvchi to`qimadan iborat bo
’
lib, s
е
roz qavatdan tuzilgan. 
Qizilo
’
ngach. 
Qizilungach to
’
sh suyagining orqa qismida joylashgan 
bo
’
lib, uning uzunligi yangi tug
’
ilgan bolalarda 10-11 sm, bir yoshda 12 sm, 5 
yoshda 16 sm, 12 yoshda 18-19 sm, kattalarda 25-32 sm, diam
е
tri 2-3 yoshda 10 

---

95 
mm, 6 yoshda 12-14 mm ga t
е
ng. Qizilo
’
ngach d
е
vori ichki shilliq, o`rta muskull, 
tashqi seroz qavatlardan tashkil topgan. 
Me
’
da. 
Qorin bo
’
shlig
’
ining yuqori qismida, diyafragma ostida joylashgan. 
U to
’
rt qismdan; kirish, tub, tana va pilorik yoki chiqish qismidan iborat.
Bolaning yoshi ortishi bilan me'daning hajmi orta boradi. Yangi tug'ilgan 
bolada 30-45 sm
3
, 1 yoshda 400-500 sm
3
, 2 yoshda 600-750 sm
3
, 6-7 yoshda 
950-1100 sm
3
, 11-12 yoshda 1500 sm
3
bo'lib, kattalarda 3000-3500 sm
3
, 
uzunligi 25-30 sm, eni 12-14 sm ga teng. Vazni yangi tug
’
ilgan bolalarda -6,5g, 
14-20 yoshda 127 g, 20 yoshdan so`ng 155 g. Me`da hajmi yosh bilan barobar 
24 marta, gavda esa 20 marta kattalashadi. 
2 yoshgacha me'da noksimon, 7 yoshda kolbasimon shaklda bo'ladi. 
Yosh bola me'da shilliq qavati juda nozik bo'lib, ko'p kapillyar qon tomirlari bilan 
ta'minlangan. 
Me'da bezlari ishlab chiqaradigan ishlarning hazm qilish kuchi va 
kislotaliligi ancha past bo'ladi. Bu shira tarkibida ximozin, lipaza, pepsin,amilaza 
vaboshqa ko'plab fermentlar bo'lib, biroq ular juda kam miqdorda bo'ladi. 
Bir yoshgacha sutdagi oqsillarga ta'sir etuvchi ximozin fermenti aktivligi 
yuqori bo'lib, yosh oshishi bilan lipaza fermenti aktivligi ortib boradi, me'da 
harakatlari o'zgaradi.
Me
’
daning ichki shilliq pardasi tagida mayda bezchalar bo
’
lib, ularning 
soni yangi tug`ilgan bolada 2 mln, 10 yoshda 17 mln, 15 yoshda 22 mln, 
kattalarda 35 mln ga еtadi. Ularda shira ishlab chiqaradi, lеkin bu fеrmеntlarning 
aktivligi kamroq bo`ladi. Shira tarkibida pepsin, lipaza fermentlari va xlorid 
kislota bo
’
lib, ular ovqat tarkibidagi oqsil, yog`
’
va uglevodlarni parchalashda 
faoliyat ko
’
rsatadi.
Me
’
dada ovqat fizik va kimyoviy yo
’
l bilan parchalanib, hazm bo
’
lib, 12 
barmoq ichakka o
’
tkaziladi. Me
’
dada aralash ovqatlar 3-4 soatda, yog`
’
li 
ovqatlar 5-6 soatda, suv, sut, non shirinliklar esa 2-3 soat saqlanadi. Aralash 
ovqatlar 3-4 soatda hazm bo
’
lganligi uchun har 4 soatda ovqatlanish tavsiya 
etiladi (uyqu bundan mustasno). Ovqatlangandan 20-30 minutdan so
’
ng me
’
da 
to
’
lqinsimon qisqarib ovqat me
’
da shirasi bilan aralashadi.