O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Tishlar, ularning tuzilishi va gigiyenasi.
Tishlar ikki hil bo
’
ladi: sut 
tishlari 20 ta doimiy tishlar 32 ta. Bola 6-8 oylik bo'lganda sut tishlar chiqa 
boshlaydi. Dastlab kurak tishlar, so'ng qoziq, kichik oziq tishlar chiqadi. Sut 
tishlar 7 yoshdan boshlab tushib, ularning o'rniga doimiy tishlar chiqa 
boshlaydi. 7 yoshda 1-katta oziq tish, 8 yoshda 1-kurak tish, 9 yoshda 2-kurak 
tish, 10 yoshda 1-kichik oziq tish, 13-16 yoshda katta oziq tish, 11-15 yoshda 2-
oziq tish, 18-30 yoshda 3-oziq tishlar chiqadi. 

---

94 
Doimiy tishlar soni 32 ta bo
’
lib, yuqori va pastki jag
’
da 16 tadan, 
jag
’
larning o
’
ng va chap tomonida 8 tadan bo
’
ladi. Shulardan olingi ikkitasi 
kurak, 1 tasi qoziq, 2 tasi kichik oziq tish va uchtasi katta oziq tishlardir. Doimiy 
tishlarning 28 tasi 12-14 yoshgacha chiqadi 4 tasi, ya
’
ni yuqori va pastki 
jag
’
lardagi oxirgi katta oziq tishlar (aql tishlar) 18 yoshdan keyin chiqadi.
Tish uch qismdan iborat:
 
tish toji (koronka), boyni va ildizi. Tishning 
ko
’
rinib turgan tashqi qismi koronka deb atalib, u oq emal moddasi bilan 
qoplangan. Bu modda tishga qattiqlik hususiyatini beradi. Tishning milk bilan 
birikkan joyi uning bo
’
yin qismi deb ataladi. Tishning ildiz qismi jag
’
suyaklariga 
birikkan bo
’
ladi.
Sut tishlar tushib, doimiy tishlar chiqa boshlaganda bolalarga tishni 
cho'tka bilan yuvishga (uxlashdan oldin), ovqatlangandan so'ng og`izni iliq suv 
bilan chayishga o'rgatish, juda sovuq yoki issiq ovqat yeyish, qattiq narsalarni 
tishda chaqish zararli ekanligini o'qtirib borish kerak. 
Til.
Muskullardan tashkil topgan organ bo
’
lib, ovqatni aralashtirib xalqum 
(tomoq) gacha itarib beradi. Bundan tashqari til so
’
zlarning ravon talaffuz 
qilishida ham muhim rol o
’
ynaydi.
So'lak bezlar
. 3 juft (til osti, jag' osti, quloq oldi) bo'lib, so'lak tarkibida 
musin, ptialin uglevodlarni parchalaydi), lizosim ( mikroblarni eritadi) kabi 
moddalar bor. Bir sutkada katta odamda 1,6 l so'lak ajralib so'lakning 98,5-
99,5% suv, qolgani shilimshiq moddadan iborat. So'lak ajratish markazi 
uzunchoq miya va katta yarim sharlarda joylashgan. 
Bola so
’
lak bezlaridan so
’
lak ajralishi 3-7 yoshlarda ko
’
p bo
’
ladi. So
’
lak 
tarkibidagi amilaza kraxmalni disoxoritlargacha parchalovchi fermentlarning 
aktivligi ham 2-7 yoshlarda eng yuqori bo
’
ladi. Bolaning quloq osti bezlari 
boshqa so'lak bezlariga nisbatiga ko'proq so'lak tarkibida oqsil miqdori oshib 
boradi,11-12 yoshda oziq moddalarga bir kecha-kunduzda 200sm
3
, ovqat 
yemaganda 400-600 sm
3
so'lak ajraladi.