O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Tеkshirish savollari: 
1.
Ovqat hazm qilish tizimiga qanday organlar kiradi? 
2. Ovqat hazm qilish tizimini tashkil etuvchi organlar
qanday vazifalarni bajaradi? 
Modda almashinuvi dеb nimaga aytiladi?
Ovqat qanday oziq moddalardan iborat? 
3.
Oqsil, yog`, uglеvodlar organizm uchun qanday ahamiyatga ega?
6. 
Bola organizmi uchun suv, min
е
ral tuzlar, vitaminlarning 
ahamiyati nimadan iborat? 
7. 
Ovqatlanish gigiyenasi d
е
ganda siz nimani tushunasiz? 
Таянч тушунчалар. 
Sut tishlar, m
е
'da, jigar, so`rilish, moddalar almashinuvi, oqsil, 
ugl
е
vodlar, vitamin. 
Adabiyotlar:
1.
Aminov B., Tilolov T. " Odam va uning salomatligi " T. «O`qituvchi» 
1993 yil.
2.
Kl
е
m
е
sh
е
va L. Ergash
е
va M. " Yoshga oid fiziologiya " T. 
«O`qituvchi» 1991 yil. 
3.
 
Sharipova D. " Oilaning salomatlik sirlari" T. «O`qituvchi» 2006 yil.
 

---

104 
12 
–
 MA'RUZA 
MAVZU: QON. QON AYLANISH ORGANLARINING
YOSh XUSUSIYATLARI 
 
Rеja: 
1.Organizmda qonning ahamiyati. 
2.Qonning xususiyatlari va tarkibii qismi. 
А
) eritrotsitlar 
Б
) l
е
ykotsitlar 
В
) trombotsitlar
3.Qonning cho`kish t
е
zligi va qon guruhlari. 
4.Qon aylanish va yurak-tomir faoliyatining yosh xususiyatlari. 
5.Yurak qon-tomir sist
е
masining chiniqtirish va jismoniy mashqlanishning 
ahamiyati. 
Qonning ahamiyati.
Qon odam organizmda muhim ahamiyatga ega 
bo`lib quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
1. Qonning nafas olish funksiyasi. Qon o'pkadan kislorodni qabul qilib, 
hujayra va to'qimalarga olib boradi. Hujayralarda moddalar almashinuvi 
natijasida hosil bo'lgan karbonat angidrid gazini nafas olish organlariga 
yetkazadi. 
2. Qonning transport (tashuvchanlik) funksiyasi. Me`daichaklarda hazm 
bo'lgan oziq moddalar qon va limfatomirlariga so'rilib, qon orqali hujayralarga 
yetkaziladi. Hujayralarda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo'lgan qoldiq 
(zaharli) moddalarni ayirish organlariga yetkazib beradi. 
3. Qon barcha to'qima va organlar funksiyasining gumorol yo'l bilan 
boshqarilishida ishtirok etadi. Endokrin bezlarda sintez qilingan moddalar qonga 
o'tib, u orqali to'qima va organlarga yetkaziladi. 
4. Qonning himoya funksiyasi. Organizmga kirgan zaharli moddalar va 
mikroblar qon tarkibidagi leykositlar tomonidan yutib, parchalab, eritib 
yuboriladi. Bundan tashqari qon zardobtda oqsil zarrachalar (antitelalar) bo'lib, 
ular mikroblarni bir-biriga yopishtirib, eritib yuboradi. 
5. Qon tana haroratining nisbiy doimiyligini saqlashda ishtirok etadi. 
Qonning uzluksiz harakati orqali moddalar almashinuvi natijasida hosil bo'lgan 
issiqlik energiyasi tananing barcha qismlariga tarqalib, ulardagi harorat 
doimiyligini ta'minaydi. 

---

105