O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Bola qad
-
qomati normal shakllanishi uchun quyidagi gigiyena 
qoidalariga amal qilish kerak. 
Bolani yoshligidan tekis va bir oz qattiqroq to'shakda uxlatish kerak. 
Bolani 6 oylik bo'lgunicha o'tqazmaslik, 10 oylik bo'lguncha oyog`'ida 
uzoq vaqt tik turg'azmaslik kerak, chunki bu yoshdagi bolalarning umurtqa 
pog'onasi, oyoq suyaklari egiluvchan bo'lganligi sababli, tana massasini ko'tara 
olmasdan, egrilanib qolishi mumkin. 
4-5 yoshgacha bo'lgan bolalarni katta odamlar uzoq vaqt qo'lidan 
yetaklab yurmasligi kerak, chunki bolaning bir tomoni yuqoriga ko'tarilishi 
tufayli umurtqa pog'onasi egrilanib qolishi mumkin. 
Kichik yoshdagi bolalar, boshlang'ich sinf o'quvchilari uzoq vaqt bir joyda 
o'tirmasligi, tik turmasligi,uzoq masofaga yurmasligi, og'ir byumlarni 
ko'tarmasligi, ayniqsa doim faqat birqo'lida ish bajarmasligi kerak. Bularning 
barchasi bolaning umurtqa pog'onasi va oyoq suyaklari egrilanib qolishiga, qad-
qomati buzilishiga sabab bo'ladi. 
Bolalar va o'quvchilar bo'ylariga mos parta, stol-stulda o'tirishi kerak. 
O'quvchilar parta, stol-stulda o'tirganda gavdasi tik, yelkalari bir tekisda, 
beli stul suyanchig'iga suyanib tursin, oyoqlari tizza bo'g'imida to'g'ri burchak 
hosil qilib bukilsin, oyoq kaftining hamma yuzasi polga baravar tegib tursin, 
ko'krak bilan parta qirrasi orasidagi masofa 10 smga yaqin bo'lsin. Suyanchiq 
oralig'i oshib ketsa, o'quvchi ishlayotganda kursi suyanchig'iga tayana olmaydi 
va bukilib o'tiradi. Suyanchiq oralig'i kamayib ketsa, siqilib qoladi. Partaning 
oldingi cheti o'tirg'ichdan 3-5sm o'tishi maqsadga muvofiqdir. Partaning yozuv 
stoli 15-250 qiyaroq qilib tayyorlanadi.Bu ko'rinishni yengillashtiradi, kitob bir oz 
qiyaroq qilib qo'yilganda pastki qator bilan yuqori qatorda ko'z bilan kitob 
orasidagi masofa bir hil bo'ladi. Kitob garizontal qo'yilsa, o'qilganda ko'z 
moslashishi bir necha marta o'zgaradi. 

---

91 
O'quvchilarni partaga o'tqazishda bo'yni parta raqamiga moslash zarur. 
Bo'yi eng past bola 110sm, novchasi 129-180sm bo'ladi. Barcha o'quvchilar 7 ta 
bo'y guruhiga bo'linadi. Parta raqamlari ham 6 dan 12 gacha bo'ladi. 
Shunday qilib, o'quvchi partada to'g'ri o'tirganda qorin va ko'krak 
bo'shlig'idagi organlari qisilmaydi, u bemalol nafas oladi, suyak-muskul 
apparatiga yuk kam tushadi, ko'ziga zo'r kelmaydi. Bolalarda sinf taxtasiga
qaraganda boshni faqat bir toionga engashtirish odati borligi tufayli har bir 
o'quv choragida o'quvchilarni partalarning bir qatoridan ikkinchisiga ko'chirish 
tavsiya qilinadi. 
O'quvchilarning jismoniy mehnati tashkil etishga doir muayyan gigiyena 
talablari mavjud. Bular texnik jihozlar, xonani shamollatish va mikroiqlimga 
taaluqlidir. Dastgohlar va verstaklar o'quvchilarning bo'yiga mos kelish, ish 
vaqtida nafas olish va qon aylanishini qiyinlashtirmaydigan to'g'ri tana vaziyatini 
tanlay bilish kerak. Asboblar ham o'quvchilarning qo'liga va kuchiga mos qilib 
tanlanishi lozim. Agar ular katta yoshdagi odamlar tutadigan asboblardan 
foydalansa, bu avvalo qo'l muskullarini tez toliqtirib qo'yadi va suyak to'qimasini 
mustahkamlashi o'rniga uning jadal suyaklanishiga olib keladi. Bolalar og'ir 
narsalarni ko'tarishiga yo'l qo'ymaslik darkor. 2ta o'quvchining zambilda 
ko'taradigan yuki 7-8 yashar bolalar uchun 4 kgdan, 9-10 yoshdagi bolalar 
uchun 6kg, 10-12 yashar bolalar uchun 10 kg, 13-15 yashar va 14-16-17 yashar 
bolalar uchun 24 kgdan oshmasligi kerak. Bitta o'quvchi shundan ikki baravar 
kam yukni ko'tarishi mumkin.