O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruvi fakulteti

 
 

---

II.BOB. MAXSUSLASHTIRILGAN METODLAR VA ULARNI 
MASHG’ULOTDA TUTGAN O’RNI 
2.1 O’yin metodi 
O’yin metodi jismoniy tarbiyadagi o’yinlarning ko’pchilik belgilarini 
mujassamlangan. Darslikning “Jismoniy mashqlarning pedagogik klassifikatsiyasi” 
bulimida o’yin jismoniy mashq harak teridagi tizim tarzida, ya’ni jismoniy tarbiya 
vositasi kurinishida berilgan. Lekin jismoniy tarbiyada o’yinlar ta’lim va tarbiyaning 
samarali metodi sifatida ham mavjud bo’lishi mumkin. Shu sababli o’yin metodining 
tabiatini o’yin moxiyatini ochish orqaligina tushunish mumkin xolos.
O’yinning moxiyatini o’rganishning nisbatan perespektiv yunalishi 
metodlashtirish nazariyasi hisoblanadi. Shunga muvofiq, o’yinlar inson ning 
oldindan belgilangan xayotiy sharoitda ishlab chikargan o’zining yurish-turishi, 
xulki chegarasidan chikmaydigan o’ziga xos elementlarning modelidir (N.I. 
Ponamaryov, 1970). O’yinda shartli ravishda butun bir xayotiy situatsiya o’z 
ifodasini topishi mumkin(masalan, taqldi qilish o’yinlarida), inson haraat faolitining 
ayrimlari turmush,mexnat, mudo faa faoliyati harakteridagi harakatlar bo’lib, ularda 
asosan odamlar orasidagi o’zaro munosabat modelining mavjudliligi yotadi. O’yin 
tarixan vujudga kelgan jamiyat xodisasi bo’lib, odamlarning harbiy va mexnat 
faoliyati asosida paydo bo’lgan va u inson xayotining moddiy va ijtimoiy sharoit lari 
bilan belgilanadi. O’yin xayotiy reallikni aks ettiradi va bir vaqtning o’zida o’zining 
sof shartli qonunlariga buysunadi. U bizni urab olgan borlikni o’zgartirishni nazarda 
tutmaydi, lekin insonni ijodiy mexnatga tayyorlovchi shart sifatida inson 
madaniyatining muhim man bai roilni o’ynaydi. Shunga bog’liq holda o’yin 
kuyidagi xizmatlarni ba jaradi: tayyorlov (insonni jismoniy va ruxiy kuchlarini 
takomil lashtirish, sotsial faollik va ijodkorliki tarbiyalaydi) va ko’ngil ochish 
munosabatlarini , shuningdek, ularni urab olgan muxit orasidagi munosabatlarni 
shakillantiradi. Bu kabi asosiy xizmatlar o’yinlarning yunalishi va mazmunini 
belgilaydi.
Jismoniy tarbiyadagi barcha o’yinlarning asosiy mazmunini inson ni jismoy 
kamolotga erishtirishga imkoniyat yaratuvchi harakat faoliyat lari tashkil etadi. 

---

O’yinlar hamda gimnastika sport turizmdagi farqni ko’p holda shartli deb tan 
olishimiz lozim, bu shartlar turlarning rivoj lanish me’yoriga kura yanada yakkol 
kurinadi. O’yinga konkret harakat fao liyatlari tizimi deb karash zarur, ular 
belgilangan koidalar ramkasida bajariladi va metod sifatida jismoniy mashq 
harakteriga qaramay, turlicha pedagogik vazifalarni xal etishi mumkin. 
O’yinlar metod tarzida faqat umumiy qabul qilinganlaridek amal ga 
oshirilmaydi. O’yin metodi vositalari va ularning shaqliga kura rasmiy o’yinlarga 
nisbatan deyarli keng tushuncha sanaladi. Masalan, o’yin metodi asosida darsning 
hamma qismlarini o’yinlarsiz utkazish mumkin (tokka sayoxat o’yini). Muvozanat 
saqlash mashqini bajarayotib tusiklardan oshishi yoki chukurliklar ustidan utish 
tarzidagi o’yinlardn foydalanish mumkin. 
Quyidagilarni o’yin metodining harakterli belgilari deb karash mumkin: 
1. O’yin xolatida raqiblik va emotsionallik elementlarini aniq ifodalash. O’yin 
metodi insonlar orasidagi eng kiyin muno sabatlarni yo’zaga chikarishi imkonini 
beradi. Xatto yugurish musobaqasi sharoitida katnashuvchilar orasida shunchalar 
ko’p kirrali xolatlar vujudga keladiki, lekin u ikki o’yinchi urtasidagi paydo bo’lgan 
xolat lardan ancha oz bo’ladi. Shu bilan bog’liq holda o’yin metodini o’yinchilar 
orasidagi munosabatlarni qat’iyan reglamentlashtirishni talab qiladi. 
2. Harakat faoliyatini bajarish davomida sharoitning o’zgaruvchanligi. Buning 
natijasida uynovchilar paydo bo’ladigan vazifa larni xal qilishning turli-tuman 
usullariga ega bo’lishi kerak, ularda shakllangan malakalar o’zgaruvchan sharoitda 
moslanuvchanligi va egiluv chanligi bilan ajralib turishi lozim. 
3. Harakat faoliyatidagi ijodiy tashabbus (initsiativa)larga yuqori talablar 
qo’yish. O’yin xolatining o’zgaruvchanligi jismoniy mashqlarning natija 
beradiganlarini tanlashni va mustaqillikni faolrok namoyon qilish talabini kuyadi. 
4. Harakat faoliyati va nagruzka harakterida qat’iy reglamentlashtirishning 
yukligi. O’quvchilar maxsus yoki shartli (soddalash tirilgan, murakkablashtirilgan) 
koidalar chegarasida paydo bo’lgan hara kat faoliyati vazifalarini xal qilish uchun 
o’zlari samarali hisob langan harakat faoliyatlaridan foydalanishlari mumkin. Bunda 
o’quv chiga tushayotgan nagruzka to’laligicha uning o’yinda bajarayotgan funksiya 

---

si faolrok bajarilishi va oldindan belgilangan sharoiti(yindan foyda lanish metodi 
davomiyligiga, o’yinchilar soni, o’yin mazmuni va boshqa larga bog’liq. Yangi 
harakat faoliyatlarini o’rganish uchun o’yin metodidan foydalanilsa, shuday xollarda 
reglamentlashtirish darajasi oshadi. Masalan, o’yin metodi bilan kanatga uch usul 
bilan tirmashib chiqishning biror - bir elementini o’rganayotgan bo’lsak, osilib 
to’rganda oyoqlarnii tizzadan buib oldinga yigish(kutarish)ni - o’rgatishni o’yin 
tarzida chukurlik ustidan osilib to’rgan kanatga uchib utish o’yinini qo’llash bilan 
olib borish mumkin. 
5. O’yin faoliyati vazifalari bilan muvofiq harakat faoliyatlari va sifatlarining 
kompleks namoyon kilinishi. Jismoniy tarbiyada o’yinlar qandaydir maxsus 
harakatlar faoliyat ga ega emas. Koidadagi kabi ularda o’z shaqlinig tabiiyligi bilan 
ajra lib turadigan harakat faoliyatlari uchraydi(yugurish, sakrash va x.k.). Aytarli 
ko’pchilik o’yinlarda o’yinchilar galabaga erishish uchun bir necha harakat 
faoliyatidan, kolaversa, turlicha aralash shaqldagi faoliyat lardan foydalanadilar. 
Bularing barchasi o’yinchilar organizmiga komp leksli ta’sirni ta’minlaydi. 
6. Ko’pincha o’yinchilarning o’zaro munosabati qandaydir bir predmet 
(masalan, tup, bayroklar va boshqalar) orqali amalga oshiriladi.
Mazmuni va harakteristikasining boyligiga ko’ra o’yin metodi hara kat 
malakalari va sifatlarini kompleksli rivojlantirish uchun, hara kat koordinatsiyasini 
takomillashtirish uchun, birdaniga, yul-yulakay paydo bo’lgan vazifalarni yecha 
olish, qisqa fursatda lozim bo’lgan ish tem piga kira olish imkoniyatlarini vujudga 
keltira oladi. Bu metod orqali ta’limning samaradorligini Aniqlash va umumiy 
jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish uchun vosita sifatida foydalanish ham 
mumkin. O’yindan to’g’ri foydalanish asosida kollektivizm ruxi, faollik, tashab 
buskorlik, qo’rqmaslik(botirlik), qat’iyyatlilik va ongli intizomni tar biyalash 
puxtalik bilan amalga oshiriladi va uning atijasi ta’lim jarayonida yakkol namoyon 
bo’lishi amaliyotda isbotlangan. O’yin metodi ning bush tomoni ham yuk emas. 
Ta’lim jarayonida undan yangi, ayniqsa, kiyin harakat texnikasiga ega bo’lgan 
faoliyat malakasini shaqllanti rishda foydalanishning samarasi kamrokdir.