|
II.BOB. MAXSUSLASHTIRILGAN METODLAR VA ULARNI
MASHG’ULOTDA TUTGAN O’RNI
2.1 O’yin metodi
O’yin metodi jismoniy tarbiyadagi o’yinlarning ko’pchilik belgilarini
mujassamlangan. Darslikning “Jismoniy mashqlarning pedagogik klassifikatsiyasi”
bulimida o’yin jismoniy mashq harak teridagi tizim tarzida, ya’ni jismoniy tarbiya
vositasi kurinishida berilgan. Lekin jismoniy tarbiyada o’yinlar ta’lim va tarbiyaning
samarali metodi sifatida ham mavjud bo’lishi mumkin. Shu sababli o’yin metodining
tabiatini o’yin moxiyatini ochish orqaligina tushunish mumkin xolos.
O’yinning moxiyatini o’rganishning nisbatan perespektiv yunalishi
metodlashtirish nazariyasi hisoblanadi. Shunga muvofiq, o’yinlar inson ning
oldindan belgilangan xayotiy sharoitda ishlab chikargan o’zining yurish-turishi,
xulki chegarasidan chikmaydigan o’ziga xos elementlarning modelidir (N.I.
Ponamaryov, 1970). O’yinda shartli ravishda butun bir xayotiy situatsiya o’z
ifodasini topishi mumkin(masalan, taqldi qilish o’yinlarida), inson haraat faolitining
ayrimlari turmush,mexnat, mudo faa faoliyati harakteridagi harakatlar bo’lib, ularda
asosan odamlar orasidagi o’zaro munosabat modelining mavjudliligi yotadi. O’yin
tarixan vujudga kelgan jamiyat xodisasi bo’lib, odamlarning harbiy va mexnat
faoliyati asosida paydo bo’lgan va u inson xayotining moddiy va ijtimoiy sharoit lari
bilan belgilanadi. O’yin xayotiy reallikni aks ettiradi va bir vaqtning o’zida o’zining
sof shartli qonunlariga buysunadi. U bizni urab olgan borlikni o’zgartirishni nazarda
tutmaydi, lekin insonni ijodiy mexnatga tayyorlovchi shart sifatida inson
madaniyatining muhim man bai roilni o’ynaydi. Shunga bog’liq holda o’yin
kuyidagi xizmatlarni ba jaradi: tayyorlov (insonni jismoniy va ruxiy kuchlarini
takomil lashtirish, sotsial faollik va ijodkorliki tarbiyalaydi) va ko’ngil ochish
munosabatlarini , shuningdek, ularni urab olgan muxit orasidagi munosabatlarni
shakillantiradi. Bu kabi asosiy xizmatlar o’yinlarning yunalishi va mazmunini
belgilaydi.
Jismoniy tarbiyadagi barcha o’yinlarning asosiy mazmunini inson ni jismoy
kamolotga erishtirishga imkoniyat yaratuvchi harakat faoliyat lari tashkil etadi.
O’yinlar hamda gimnastika sport turizmdagi farqni ko’p holda shartli deb tan
olishimiz lozim, bu shartlar turlarning rivoj lanish me’yoriga kura yanada yakkol
kurinadi. O’yinga konkret harakat fao liyatlari tizimi deb karash zarur, ular
belgilangan koidalar ramkasida bajariladi va metod sifatida jismoniy mashq
harakteriga qaramay, turlicha pedagogik vazifalarni xal etishi mumkin.
O’yinlar metod tarzida faqat umumiy qabul qilinganlaridek amal ga
oshirilmaydi. O’yin metodi vositalari va ularning shaqliga kura rasmiy o’yinlarga
nisbatan deyarli keng tushuncha sanaladi. Masalan, o’yin metodi asosida darsning
hamma qismlarini o’yinlarsiz utkazish mumkin (tokka sayoxat o’yini). Muvozanat
saqlash mashqini bajarayotib tusiklardan oshishi yoki chukurliklar ustidan utish
tarzidagi o’yinlardn foydalanish mumkin.
Quyidagilarni o’yin metodining harakterli belgilari deb karash mumkin:
1. O’yin xolatida raqiblik va emotsionallik elementlarini aniq ifodalash. O’yin
metodi insonlar orasidagi eng kiyin muno sabatlarni yo’zaga chikarishi imkonini
beradi. Xatto yugurish musobaqasi sharoitida katnashuvchilar orasida shunchalar
ko’p kirrali xolatlar vujudga keladiki, lekin u ikki o’yinchi urtasidagi paydo bo’lgan
xolat lardan ancha oz bo’ladi. Shu bilan bog’liq holda o’yin metodini o’yinchilar
orasidagi munosabatlarni qat’iyan reglamentlashtirishni talab qiladi.
2. Harakat faoliyatini bajarish davomida sharoitning o’zgaruvchanligi. Buning
natijasida uynovchilar paydo bo’ladigan vazifa larni xal qilishning turli-tuman
usullariga ega bo’lishi kerak, ularda shakllangan malakalar o’zgaruvchan sharoitda
moslanuvchanligi va egiluv chanligi bilan ajralib turishi lozim.
3. Harakat faoliyatidagi ijodiy tashabbus (initsiativa)larga yuqori talablar
qo’yish. O’yin xolatining o’zgaruvchanligi jismoniy mashqlarning natija
beradiganlarini tanlashni va mustaqillikni faolrok namoyon qilish talabini kuyadi.
4. Harakat faoliyati va nagruzka harakterida qat’iy reglamentlashtirishning
yukligi. O’quvchilar maxsus yoki shartli (soddalash tirilgan, murakkablashtirilgan)
koidalar chegarasida paydo bo’lgan hara kat faoliyati vazifalarini xal qilish uchun
o’zlari samarali hisob langan harakat faoliyatlaridan foydalanishlari mumkin. Bunda
o’quv chiga tushayotgan nagruzka to’laligicha uning o’yinda bajarayotgan funksiya
si faolrok bajarilishi va oldindan belgilangan sharoiti(yindan foyda lanish metodi
davomiyligiga, o’yinchilar soni, o’yin mazmuni va boshqa larga bog’liq. Yangi
harakat faoliyatlarini o’rganish uchun o’yin metodidan foydalanilsa, shuday xollarda
reglamentlashtirish darajasi oshadi. Masalan, o’yin metodi bilan kanatga uch usul
bilan tirmashib chiqishning biror - bir elementini o’rganayotgan bo’lsak, osilib
to’rganda oyoqlarnii tizzadan buib oldinga yigish(kutarish)ni - o’rgatishni o’yin
tarzida chukurlik ustidan osilib to’rgan kanatga uchib utish o’yinini qo’llash bilan
olib borish mumkin.
5. O’yin faoliyati vazifalari bilan muvofiq harakat faoliyatlari va sifatlarining
kompleks namoyon kilinishi. Jismoniy tarbiyada o’yinlar qandaydir maxsus
harakatlar faoliyat ga ega emas. Koidadagi kabi ularda o’z shaqlinig tabiiyligi bilan
ajra lib turadigan harakat faoliyatlari uchraydi(yugurish, sakrash va x.k.). Aytarli
ko’pchilik o’yinlarda o’yinchilar galabaga erishish uchun bir necha harakat
faoliyatidan, kolaversa, turlicha aralash shaqldagi faoliyat lardan foydalanadilar.
Bularing barchasi o’yinchilar organizmiga komp leksli ta’sirni ta’minlaydi.
6. Ko’pincha o’yinchilarning o’zaro munosabati qandaydir bir predmet
(masalan, tup, bayroklar va boshqalar) orqali amalga oshiriladi.
Mazmuni va harakteristikasining boyligiga ko’ra o’yin metodi hara kat
malakalari va sifatlarini kompleksli rivojlantirish uchun, hara kat koordinatsiyasini
takomillashtirish uchun, birdaniga, yul-yulakay paydo bo’lgan vazifalarni yecha
olish, qisqa fursatda lozim bo’lgan ish tem piga kira olish imkoniyatlarini vujudga
keltira oladi. Bu metod orqali ta’limning samaradorligini Aniqlash va umumiy
jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish uchun vosita sifatida foydalanish ham
mumkin. O’yindan to’g’ri foydalanish asosida kollektivizm ruxi, faollik, tashab
buskorlik, qo’rqmaslik(botirlik), qat’iyyatlilik va ongli intizomni tar biyalash
puxtalik bilan amalga oshiriladi va uning atijasi ta’lim jarayonida yakkol namoyon
bo’lishi amaliyotda isbotlangan. O’yin metodi ning bush tomoni ham yuk emas.
Ta’lim jarayonida undan yangi, ayniqsa, kiyin harakat texnikasiga ega bo’lgan
faoliyat malakasini shaqllanti rishda foydalanishning samarasi kamrokdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
