O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti milliy libos va san’at fakulteti

Giperboloid

Ta'rif. Giperbolaning o'z mavhum yoki haqiqiy o'qi atrofida aylanishidan hosil
bo'lgan sirt aylanma giperboloid deyiladi. Giperbolaning mavhum o'q atrofida
aylanishidan bir pallali aylanma giperboloid hosil bo'ladi (13-rasm). Giperbolaning
o'z haqiqiy o'qi atrofida aylanishidan ikki pallali aylanma giperboloid hosil
bo'ladi(14-rasm).



8-rasm
Tor sirti

Ta'rif. Biror aylananing shu aylana tekisligida yotuvchi, ammo aylana
markazidan o'tmaydigan, ixtiyoriy i o'q atrofida aylanishidan hosil bo'lgan sirt tor sirti
deyiladi.
Yasovchi m aylana radiusi r va aylana markazidan i o'qqacha bo'igan R
masofalarning o'zaro nisbatiga ko'ra tor sirtlari turlicha bo'ladi.
 rbo'lgan tor ochiq tor yoki halqa deyiladi (15,a-rasm).
 rqR bo'lganda yasovchi m(m', m") aylana aylanish o'qi i(i', i")ga urinadi. Bunday
tor yopiq tor deb ataladi (15,b-rasm).
 r>R bo'lganda yasovchi m(m', m") aylana aylanish o'qi i(i', i")ni kesadi. Bu holda
xosil bo'lgan tor ham yopiq tor deyiladi (15,v-rasm).
a) b) v)


9-rasm
2.2. Qaytish qirrali yoyiladigan chiziqli sirtlar. Torslar

Ta'rif. Biror fazoviy egri chiziqqa urinib o'tuvchi chiziqlar to'plamidan hosil bo'igan sirt qaytish qirrali sirt deb ataladi. Qaytish qirrali sirtlar torslar deb ham ataladi. Bunda,
fazoviy egri chiziq sirtning yo'naltiruvchisi, urinma chiziqlar esa uning yasovchilari
bo'ladi)
.
Vint sirtlar


Ta'rif.Biror chiziqning vintsimon harakati natijasida hosil bo’lgan sirt
vint sirti deyiladi

Vintsimon harakatlanuvchi chiziq sirtning yasovchisi bo'ladi. Yasovchining bir

marta to'la aylanishida bosib o'tgan h masofa vint sirtining qadami deb ataladi.



10-rasm

17-rasmda o'q chizig'i va u orqali o'tuvchi tekislikda yotgan l egri chizig'i berilgan.

Rasmda bu yasovchining vintsimon harakati natijasida hosil bo'lgan θ vint sirtining
chizmasi tasvirlangan. To'g'ri chiziqning vintsimon harakati natijasida hosil bo'igan vintsirtlari gelikoid deb yuritiladi.

Vint sirtining yasovchisi( to'g'ri chizig') uning aylanish o'qini kesib o'tsa, yopiq,

kesmasa ochiq vintsimon sirtlar (gelikoidlar) hosil bo'ladi.
Yasovchi to'g'ri chiziq vint sirtining o'qiga parpendikulyar bo'lsa, to'g'ri va
perpendikulyar bo'lmasa, og'ma vintsimon sirt (gelikoid) deyiladi. 18-rasmda
yo'naltiruvchilar sifatida i o'q chiziq, m vint chizig'i va yo'naltiruvchi konus sirt
berilgan.