O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Hosil qiluvchi (meristemalar):  
1)  uchki  (apikal);  2)  yon  (laterial):  a)  birlamchi  (prokambiy,  peritsikl);  b)  ikkilamchi  (kambiy, 
fellogen); 3) oraliq (interkalyar); 4) jarohat (travmatik) to’qimalar. 
Assimilyatsion to’qimalar 
G’amlovchi (zapas) to’qimalar 
Aerenxima (shamollatuvchi) to’qimalar 
Chegaralovchi 
Ajratuvchi to’qimalar 
Mexanik (tayanch) to’qimalar 
1) kollenxima; 2) sklerenxima: a) tolalar,  b) sklereidlar. 
O’tkazuvchi to’qimalar: 1) ksilema (yog’ochlik,) 2) floema (lub). 
Ko’pchilik tuban o’simliklarning va suv o’tlarining vegetativ organlarining tuzilishi va bajaradigan 
vazifalari  jihatidan  bir-birlaridan  kam  farq  qiladilar.  Bu  esa  ularning  yashash  muhitining  bir  xilda 
ekanligini ko’rsatadi.  Lekin  quriqlikda  yashayotgan  yuksak  o’simliklarning organlari hujayralarini 
kelib  chiqishi,  tuzilishi  va  vazifasi  jihatidan  turli  tumandirlar.  Bu  turli  tumanlik  yuksak 
o’simliklarning tarixiy taraqqiyoti jarayonida turli ekologik (havo, tuproq v.b.) sharoitga moslashish 
natijasida kelib chiqqan va mustahkamlangandir. Bajaradigan vazifalari turlicha bo’lgan hujayralar 
tuzilishi  va  shakli  jihatidan  ham  bir-birlaridan  keskin  farq  qiladi.  Kelib  chiqishi,  tuzilishi  va 
organizmlarda  bajaradigan  vazifasi  o’xshash  bo’lgan  hujayralar  guruhiga  to’qimalar  deb  ataladi. 
To’qimalar to’g’risidagi tushunchalar XVII asrda M. Malpigi hamda  
N.  Gryular  tomonidan  rivojlantirildi.  M.  Malpigi  o’simlik  organlarining  hujayralar  to’plamidan 
tuzilganligiga  e’tibor  qilib,  ularni  gazmollarning  tuzilishi  bilan  taqqoslaydi  va  botanika  faniga 

---

 
28 
“to’qima”  (lotincha  –  textus,  grekcha  -  histos)  terminini  olib  kiradi.  Ular  asosiy  to’qimalarni 
tasvirlab,  ularni  tashkil  etgan  hujayralarni  shakllariga  qarab  parenxima  va  prozenximalarga 
bo’ladilar. 
Keyinchalik  anatom  olimlar  to’qimalarni  tasniflashda  ularning  vazifasi  va  kelib  chiqishi  kabi 
muhim  belgilariga  asoslanadilar.  Lekin  bitta  vazifasiga  qarab  to’qimalarni  tasniflash  turli 
sabablarga  ko’ra  har  vaqt  to’g’ri  kela  bermaydi.  Chunki  ko’pchilik  o’simliklarning  bir  xil 
to’qimalari  bir  necha  xil  vazifalarni  bajarishi  mumkin,  (o’tkazish,  mustahkamlik,  assimilyatsiya 
yoki  g’amlovchi  v.b.),  yoki  bir  xil  to’qima  turlicha  vazifalarni  bajaruvchi  har  xil  elementlardan 
tashkil topgan bo’lishi mumkin. Ko’p vaqtda to’qimalar vazifalarini o’simlik ontogenezining oxirgi 
bosqichlarida  o’zgartiradi  (yog’ochlik  to’qimalari  avval  o’tkazuvchanlik  vazifasi,  keyinchalik 
mustahkamlik)  yoki  vazifasi  va  kelib  chiqishi  jihatidan  o’xshash  bo’lgan,  bitta  to’qima  tarkibiga 
kiruvchi  hujayralar,  boshqa  tipga  kiruvchi  to’qimalar  orasida  tarqoq  holda  uchrashishi  mumkin. 
Bunday  hujayralarni  idioblastlar  deb  ataladi  (yantoq,  shirinmiya  barglarida).  Yuqoridagilardan 
ko’rinib turibdiki, to’qimalarni vazifasiga qarab tasniflash ko’p vaqtda shartli ravishda tuziladi. 
Hozirgi kunda to’qimalarni tubandagi tartibda o’rganish maqsadga muvofiq deb qabul qilingan.