O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Xromoplastlar  -  sariq,  to’q  sariq,  qizil  pigmentlar  saqlab,  ularning  rangi  ksantofill  (S
40
N
56
O
2
), 
karotin  (S
40
N
56
)  va  boshqa  karotinoidlar  guruhidagi  kimyoviy  tarkibi  jihatidan  karotinga  yaqin  50 
dan  ortiq  pigmentlarga  bog’liq  bo’ladi.  Xromoplastlarning  shakli  kelib  chiqishiga  o’simliklarning 
turiga  va  pigmentlarning  holatiga  qarab  sharsimon,  tayoqchasimon,  uchburchak  va  boshqa 
shakllarda bo’ladi. 
Xromoplastlar  o’simliklarning  gultojbarglarida,  pishgan  mevalarda,  ildiz  mevalarida  va    kuzgi 
barglarda  uchraydi.  Bu  organlarning  ochiq  rangda  bo’lishi  ular  tarkibidagi  turli  pigmentlarning 
bo’lishidandir.  Xloroplastlardan  xromoplastlar  o’lchamining  kichikligi  va  shakli  bilan  farq  qiladi. 
Xromoplastlar  asosan  mevalarning 
yetilgan  vaqtida,  barglarning  kuzda  sarg’ayishida 
xloroplastlarning  degradatsiya  (inqirozi)  va  xlorofillning  buzilishi  natijasida  paydo  bo’ladi. 
Xromoplastlarda  turli  pigmentlar  sintezlanadi,  fotosintez  jarayonida  xloroplast  uchun  svetofiltr 
sifatida  va  yana  ozuqa  moddalarning  to’planishida  qatnashadi.  Xromoplastlarning  yana  qisman 
biologik  ahamiyati  gullarga  va  mevalarga  ochiq  (och)  rang  berib,  gullarning  changlanishi  uchun 
xashorotlarni jalb qilishda va mevalarni hayvonlar orqali tarqalishidadir. 
Leykoplastlar  -  boshqa  plastidlardan  maydaroq  bo’lib,  pigmentlar  saqlamaydi.  Ular  yorug’lik 
tushmaydigan  o’simlik  organlarining  hujayralarida  –  ildiz,  ildizpoya,  tugunak  va  urug’larda 
uchraydi.  Lekin  juda  oz  miqdorda  ajratuvchi  hujayralarda  va  elaksimon  naylarda  bo’ladi. 
leykoplastlarning  shakli  sharsimon,  ellipsoidal,  gantelsimon,  amyobasimon  va  boshqalar  bo’ladi. 
Bu  plastidlarning  asosiy  xususiyatlaridan  biri  bitta  hujayrada  shaklini  o’zgartira  olishdir. 
Leykoplastlarning  boshqa  xususiyatlari  (xloroplastlarga  nisbatan)  ichki  membrana  sistemasining 
sust  rivojlanganligidadir.  Hujayrada  leykoplastlar  mag’iz  atrofida  to’planadi.  Leykoplastlarning 
asosiy  vazifasi  sintez  qilish  va  jamg’arma  ozuqa  moddalarni,  kraxmal  va  bir  xilda  oqsillarni 
to’plashdir.  Kraxmal  to’plovchi  leykoplastlarni  –  amiloplastlar,  jamg’arma  oqsillarni  (protein) 
sintezlovchi leykoplastlarga – proteoplastlar, yog’ to’plovchi plastidlarni oleoplastlar deyiladi. 
Organik  olam  evolyutsiyasi  jarayonida  eng  avval  paydo  bo’lgan  plastid  xloroplast  bo’lib, 
o’simliklarning  organlarini  shakllanishi  bilan  boshqa  2  tur  (xromoplast  va  leykoplast)  plastidlar 
paydo bo’lgan. O’simliklar ontogenezi davomida barcha tipdagi plastidlar biri ikkinchisiga aylanish 
mumkin. 
 
Savollar: 
1.Yadroning tarkibiy qismlari. 
2.Mitoz bo’linish va uning o’ziga xos xususiyatlari. 
3.Meyoz bo’linish va uning o’ziga xos  xususiyatlari. 
4.Yadroning hujayra hayotidagi roli. 
5.Hujayra tushunchasini fanga kim birinchi bo’lib kiritgan? 
6. Hujayraning tarkibiy qismlarini o’rganish qaysi asrga to’g’ri keladi? 
7. O’simlik hujayrasining asosiy tarkibiy qismlari 
8. O’simlik hujayralari shakl jihatidan necha guruhga ajratiladi? 
9. Protoplast nima? 
10. Sitoplazmaning fizikaviy va kimyoviy tarkibi nimadan iborat? 
11.Plastidlar va ularning vazifalari nimadan iborat?