O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Ишнинг бажарилиши. Ички секреция безларининг расми доскага 
осиб қўйилади ва ҳар бир безнинг тузилиши, шакли, вазифаси расмлар, 
слайдлар ёрдамида тушунтирилади. Ички секреция безларига тегишли 
диафильм кўрсатилади.
Талабалар ички секреция безларини таблицалар, слайдлардан кўриб 
ўрганадилар ва ўз тушунчаларини дафтарларига ёзиб оладилар ҳамда ички 
секреция безларининг организмда жойлашиши таблицасини, ҳар бир безнинг 
тузилиши тасвирланган расмларни альбомларига чизиб оладилар. 
9- машғулот. Орқа миянинг тузилишини ўрганиш 
 
Машғулотнинг мақсади: Орқа миянинг тузилиши, жойлашиши 
тўғрисида тушунча ҳосил қилиш.
Иш учун керакли жиҳозлар: Орқа миянинг умумий тузилиши ва 
кўндаланг кесиги тасвирланган таблицалар, турли хил муляжлар, орқа 
миянинг тузилиши тўғрисидаги диафильм.
Назарий тушунча: Орқа мия катта одамларда олдиндан орқага қараб 
бироз яссилашган, узунлиги ўртача 42-45 см., вазни 30-40 г бўлиб, умуртқа 
поғонаси ичида жойлашган. У юқори томондан биринчи бўйин 
умуртқасининг юқориги четида узунчоқ мия билан туташади, пастки қисми 
1-2 бел умуртқалари соҳасида конус шаклида тугайди.
Орқа мия узунасига 2 та йўғонлашган қисмга эга. Булар бўйин ва бел - 
думғаза йўғонлашмалари бўлиб, улардан қўл ва оёқларни иннервация 
қилувчи асосий нервлар чиқади.

---

128 
Орқа мия олд ва орқа томондан узунасига кетган иккита чуқур эгат 
ёрдамида иккита тенг (симметрик) бўлакка, яъни ўнг ва чап бўлакларга 
ажралади.
Орқа мия тўртта қисмга бўлинади: бўйин, кўкрак, бел ва думғаза 
қисмлари. Орқа миядан ҳаммаси бўлиб 31 жуфт нерв чиқади. Орқа миянинг 
орқа мия нерви қаршисидаги ҳар бир қисми орқа мия бўлаги (сегменти) деб 
аталади. Демак, орқа мия 31 сегментдан иборат бўлиб, улар қўйидагича 
тақсимланган: 
бўйин 
сегментлари-8, 
кўкрак 
сегментлари-12, 
бел 
сегментлари-5, думғаза сегментлари-5 ва дум сегменти-1.
Орқа мия нерв ҳужайралари танаси жойлашган кулранг моддадан ва 
уни ўраган миелинли нерв толаларидан иборат бўлган оқ моддадан ташкил 
топган. Орқа мия марказидан тор марказий канал ўтган бўлиб, у кулранг 
модда билан ўралган. Бу канал орқа мияни тўлиқ эгаллаб, доимо мия 
суюқлиги билан тўлиб туради ва у бош миянинг 4 та қоринча бўшлиғи билан 
туташган бўлиб, уларнинг суюқликлари бири иккинчисига ўтиб туради. 
ОРҚА МИЯНИНГ ТУЗИЛИШИ 
10 
10-расм. 
1-Оқ моддаси; 2-Кулранг моддаси; 3-Орқа шохидан чиққан сезувчи нерв;
4-Олдинги шохидан чиққан ҳаракатлантириш нерви; 5-Сезувчи ва ҳаракатлантириш 
нервининг қўшилишидан ҳосил бўлган аралаш нерв толаси. 

---

129 
Орқа миянинг кулранг моддаси унинг марказий қисмидаги каналча 
атрофида узунасига капалак қаноти шаклида жойлашган. Кулранг модданинг 
олдинги томонидан олдинги шохлар, орқа томонидан эса орқа шохлар 
чиқади. Олдинги ва орқа шохлар оралиқ соҳада ўзаро қўшилган бўлади. 
Олдинги шохлари ҳаракатлантирувчи, орқа шохлари эса сезувчи нерв 
ҳужайраларидан ташкил топган бўлади.
Орқа миянинг оқ моддаси нерв толаларидан иборат бўлиб, нерв 
импульсларини ўтказиш вазифасини бажаради. У орқа миянинг кулранг 
моддаси атрофида жойлашиб, олдинги, орқа ва ён тизимчаларни ҳосил 
қилади.
Орқа миянинг рефлектор функцияси рефлекслар ҳосил қилишдан 
иборат. Тананинг периферик қисмидан олинган таъсирот рецепторлар 
ёрдамида қабул қилиниб, орқа мия сезувчи толалари орқали орқа мия 
тугунига келади, сўнг орқа илдиздан ўтиб, орқа миянинг орқадаги нерв 
шохларига боради. Булар ўз навбатида таъсиротни орқа шохларнинг 
ҳужайраларига узатади. У ердан таъсирот олдинги шохларнинг ҳужайрасига 
узатилади ва ҳаракат нервлари орқали мускулларга боради. Натижада 
мускуллар таъсиротга ўз қисқариши билан жавоб беради. Бунга рефлекс ёйи 
деб аталади.
Орқа мияни уч хил парда, яъни ташқаридан қаттиқ парда, ўртадаги тўр 
парда ва ичкаридаги юмшоқ пардалар ўраб туради.