O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Ёнбош ичак (intestinum ileum) ёнбош суягининг қанотлари орасида 
жойлашгани учун ёнбош ичак дейилади. Ёнбош ичак очичакнинг давоми 
бўлиб, улар орасида аниқ анатомик чегара йўқ. Бу ичакнинг диаметри бир оз 
катта бўлади. Ингичка ичакнинг олдинги қисми катта чарвига ўралган 
бўлади. Бу ҳам қорин бўшлиғида кўп бурма ҳосил қилади. 
Ингичка ичакларнинг девори уч қаватдан; ташқи - сероз, ўрта - мускул 
ва ички - шиллиқ қаватдан тузилган бўлади. Сероз қавати бириктирувчи 
тўқимадан тузилган бўлиб, кўп миқдордаги нерв ва қон томирлари билан 
таъминланган. Мускул қавати узунасига ва доира бўйлаб жойлашган мускул 
толалар тўпламидан иборат. Мускул қавати ўникки бармоқ, ичакда яхши 
ривожланган. Ундаги мускул толаларининг нерв импульслари таъсирида 
қисқариши туфайли тўлқинсимон (перистальтик) ҳаракат бўлиб, овқат 
моддалари ичак шираси билан аралашади ва йўғон ичак томонга силжийди. 
Ичакнинг ички юзаси шиллиқ қават билан қопланган бўлиб, бу қават 
кўп бурма ҳосил қилади. Ичакнинг ички юзаси бу бурмалар ҳисобига 24 
марта катталашади. Ичак деворининг бутун юзасини ўсимталар шаклидаги 
духобага ўхшаш жуда кўп тукчалар қоплаган бўлади, улар ичак 
ворсинкалари деб аталади. Ворсинкалар девори цилиндрсимон бир қават 
эпителий билан қопланган. Ичак ворсинкаларининг асосини ретикуляр 
бириктирувчи тузилма ташкил этади, бу қисмда лейкоцитлар кўп бўлади. 
Ичак ворсинкалари 0,5-1,5 мм узунликда бўлиб, лимфа қон томирлари 
ва нервлар билан яхши таъминланган. У ҳар доим ҳаракатда бўлади. 

---

50 
Парчаланган ва эриган ҳолга келган овқат моддаларининг қон ва лимфага 
сўрилишида, ворсинкалар асосий орган ҳисобланади. Уларнинг қисқариб 
туриши сўрилишни кучайтиради. Ичак ворсинкалари ўникки бармоқ ичакда 
жуда зич жойлашган, яъни 1 мм
2
да 40 донагача, оч ва ёнбош ичакларда 
сийракроқ бўлади. 
Ичакнинг шиллиқ қаватида ворсинкалар орасида бўртиклар бўлади, 
улар крипталар деб аталади. Бу қисм ичак эпителий (қопловчи) 
ҳужайраларининг кўпаювчи ва қайта тикланувчи қисми ҳисобланади. 
Ичакнинг юқори ўникки бармоқ қисмидаги шилиқ қаватда жуда кўп майда 
Брунер безлари, унинг қолган қисмида либеркюн безлари бор. Бу безлар ичак 
шираси ва шиллиқ модда ишлаб чиқаради. Ичак деворининг барча қисмида 
лимфа тўқималари тугун ҳосил қилади. Улар ёнбош ичакда тўпланиб, Пейнер 
тугунчалари ҳосил қилади. Лимфа ва Пейнер тугунчалари ҳимоя қилиш 
вазифасини ўйнайди.