O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruv fakul’teti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy tarbiyа gigienasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Yuqori haroratli sharoitning sportchi ish qobiliyatiga ta’siri.
O‘rta Osiyo respublikalari jumladan O‘zbekiston iklimi o‘zining keskin o‘zgaruvchanligi va ayniqsa, yoz faslida quyosh nurining kuchliligi bilan hamda yuqori harorati bilan kishi organizmida borayotgan hayotiy jarayonlarga ancha kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Bunday sharoitda yashash, ayniqsa, jismoniy ish bilan shug‘ullanish jarayonida organizm sistemalari ishida qator o‘zgarishlarning yuzaga kelishi sababli, bunday sharoitda sport soxasi yuqori malakali kadrlar tayyorlash uchun quyosh nuri va issiqlik yuqori darajada bo‘lgan sharoitda organizmda yuzaga keladigan fiziologik jarayonlar mexanizmini chuqur bilish lozimdir.
Yuqori haroratli sharoitda quyosh nuri va issiqlik organizmning hayot faoliyati uchun ancha qiyinchiliklar yaratadi. Sport faoliyatida sportchining ish qobiliyati tez pasayadi charchash holati rivojlanadi, ish unimi pasayadi. Bunday salbiya oqibatlarning sodir bo‘lishiga asosiy sabab inson badaniga normal holda saklanayotgan haroratning badan holati ta’sirida buzilishi bo‘lib, bu bizilish natijasida organizmda fiziologik jarayonlarning o‘zgarishi, ba’zi holatda esa issiq urishi yuz beradi. Sportchilarda issiq urishi oqibatida ba’zan hatto ulim holatlarini ham kuzatish mumkin. Issiq urganda asab sistemasining funksiyasi buziladi, kishi xushini yo‘qotadi, boshqa fiziologik o‘zgarishlar ham yuzaga keladi. Ma’lumki, odam tanasining harorati 36-37 S atrofida bo‘lganida fiziologik jarayonlar normal bo‘ladi. tana haroratining normadan biroz ortishi a’zolar va fiziologik sistemalar ishining kuchayishiga harakat aktivligining tezlashishiga ish qobiliyatining ortishiga olib keladi. Masalan, razminka mashqlari ta’sirida tana haroratini normadagiga nisbatan 1-1,5S ga ortishi yuqorida ko‘rsatilganidek ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Tana haroratining ancha sezilarli ortishi esa, fiziologik buzilishga olib keladi. Shiddatli muskul ish yuqori haroratli sharoitlarda bajarilganda oliy asab faoliyati buziladi, bu holat inson xotirasi va irodasining pasayishiga lanjlik yuzaga kelishida, asab jarayonlari muvozanatining harakat reaksiyalarining buzilishiga va boshqa holatlarda namoyon bo‘ladi. tashqi muxitning yuqori haroratli sharoitda muskulning shiddatli va uzoq muddatli faoliyatidan keyin po‘stloq funksiyalarining tiklanish davri ancha uzoq davom etadi.
Qon aylanish sistemasida yurak urishining tezlashishi va maksimal qon bosimining haddan tashqari ortishi, yoki ishgacha bo‘lgan darajada pasayishi yuzaga keladi. Shuningdek, yurak muskuslining uta kuchlanishi va funksional imkoniyatning pasayishini kuzatish mumkin.
Qon tarkibida leykotsitlar parchalanadi. (lekotsitoliz), tayokcha yadroli netrofillar, limfatsitlar hamda gemoglabin miqdori kamayishi bilan ifodalanadi. bunday o‘zgarishlar qon ishlaydigan organlar funksiyasining susayishidan dalolat beradi. Qonning shakliy yelementlari bilan plazmasi o‘rtasidagi fizik kimyoviy jarayonlarning chuqur o‘zgarishini yeritrotsitlarning chuqur tezligi (EChT) ortishidan, ba’zida soatga 40 ml ga yetishdan bilish mumkin. Jismoniy ish tasirida gavda og‘irligining 4%ga teng suv yukotiladi, bunday holda qon plozmasi 16-18% kamayadi. Natijaga, qonda shakliy yelementlar ortadi. Qonning ivishi vaqti qisqaradi. Bu xol yurak faoliyatini qiyinlashtiradi, qonning tomirlar buylab okishi og‘irlashadi.
Yuqori haroratli sharoitlardagi shiddatli muskul ishida ter ajralishi bir daqiqada 55g borishi mumkin, xolbuki metal kuyish sexi ishchilarida bu narsa 1daqiqa 30g dan oshmaydi.