O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruv fakul’teti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy tarbiyа gigienasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Sportchining yuqori haroratili sharoitga adaptatsiyasi (moslashishi)
Yuqori haroratli sharoitlarda bir necha kun sport mashqlari bilan muntazam shug‘ullanish organizmda qator fiziologik o‘zgarishlarni yuzaga keltirish bilan birga organizmni shu sharoitga moslashishini ham ta’minlaydi. yuqori harorat ta’sirida yuzaga keladigan fiziologik o‘zgarishlar, ko‘pchilik holatlarda sovuq ta’sirida yuza beradigan jarayonlarga qaramaqarshi bo‘ladi⁸.
Sportchi organizmining yuqori haroratli sharoitda moslashishida boshlangich va turg‘un bosqichlar mavjud. Boshlangich bosqichda nafas olish, yurak urishi tezlashadi. Teridagi qon tomirlarida qon oqimi kuchayadi, ichki organlarga qon borishi kamayadi. Kuchli ter ajraladi. Issiqlik ishlanishi susaya boshlaydi.
Adaptatsiyaning turg‘un bosqichida yuqorida bayon etilgan reaksiyalar ulchami va uyg‘unlashgan holatiga uta boshlaydi. Issiqlik ishlanishining kamayishi yeng ustun turivchi omillarga aylanadi. Qon aylanishi va nafas olish sistemalari unchalik zurikmay ishlay boshlaydi. Energiya hosil bo‘lishining kamayishi ovqatni ko‘p miqdorda iste’mol qilish, zaruriyatini pasaytiradi. Ovqat xazm qilish yo‘lining shilimshik qavatida shira ajralishi kamayadi. Organizmda ruy beradigan bunday o‘zgarishlar to‘qimalarda suv va tuzlar miqdorini ko‘pam kamayishiga yo‘l kuymaydi, shu bilan birga fiziologik jarayonlarning samarali rivojlanishiga sharoit yaratadi. Natijaga tashqi muxitning yuqori haroratiga organizmning chidamliligi ortishi bilan uning ish qobiliyati ham ko‘tariladi. Bu xol yuqori haroratli sharoitda bajariladigan ishni ancha uzoq vaqt davomida yetishtirish imkonini beradi.
Z.T.Tursunov va uning xodimlari jismonan xar xil darajada chiniqqan sportchilari bilan tekshirish utkazganlarida, yuqori malakali sportchilarning havo harorati baland va quyosh nuri kuchli bo‘lgan sharoitlardagi muskul ishi qayta-qayta takrorlanavergach 4-5 kundan keyingina moslashish (adaptatsiya) sezilarli darajada kamaygan. statik kuchlanish yelementlari bo‘lgan dinamik ishlarni bajarish uchun qon, sulak va terining mineral tarkibida haddan ziyod ko‘p o‘zgarish yuqori harorati ta’sirining 5 kunida kuzatiladi. Bu davrda tana haroratning saqlash uchun teri, o‘pka orqali ko‘p suv ajratilishi belgilangan.
Organizmning yuqori darajasini baxolashda tana haroratini katta ahamityaga ega bo‘lib, u organizmning issiqlik balansini aks yettiradi. Sportchilarning statik kuchlanish yelementlari bo‘lgan dinamik ishni va asosan statik kuchlanishli ishlarni bajarishda, yuqori harorat va quyosh nurining qayta tana haroratining pasayishiga olib kelgan va bu hodisa, tana haroratini boshqaruvchi apparat yuqori haroratga moslashar yekan, degan xulosani keltirib chikargan.