O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruv fakul’teti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy tarbiyа gigienasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

3. Aylanma harakatlarni tebranma harakatlar bilan aloqasi.
Aylanma harakatlar tebranma harakatlar bilan yaqin aloqada bo‘ladi. Aylana bo‘ylab jism bir tekis harakatlangan paytda, Y o‘q bo‘ylab uning koordinatasi uyg‘unlik qonuniga binoan o‘zgaradi (analogik bog‘liqlik X o‘qi bo‘ylab ham mavjud). Bunda, radiusning burilish burchagi soat strelkasiga qarama-qarshi tomondagi gorizontal o‘qdan hisoblanadi. Ushbu burchak faza deb ataladi (yunon. rhasis – paydo bo‘lish).
Tezlanish kuch ta’sirida vujudga keladi. Shu sababli, aylana bo‘ylab harakat qilaѐtgan jismga aylananing markaziga yo‘naltirilgan kuch ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu kuch Fmarkazga intiluvchi deyiladi. Markazga intiluvchi kuchning rolini tabiati bo‘yicha har qanday kuch ham bajarishi mumkin. u
Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‘ra F= mau, chunki markazga intiluvchi tezlanish au = w2 · R, markazga intiluvchi kuch quyidagiga teng:

Nyutonning uchinchi qonuniga binoan, har qanday ta’sir teng va qarama-qarshi yo‘nalgan qarshi ta’sirni chaqiradi. Jismga ta’sir qiluvchi aloqaning markazga intiluvchi kuchiga qarshi, moduli bo‘yicha teng va jism aloqaga ta’sir ko‘rsatadigan qarama–qarshi yo‘nalgan kuch qarshilik ko‘rsatadi. Ushbu kuchni (Fu.b.) markazdan qochuvchi deb nomlashgan, chunki u, aylananing markazidan radius bo‘ylab yo‘naltirilgan. Markazdan qochuvchi kuch moduli bo‘yicha markazga intiluvchi kuchga teng:

Markazdan qochuvchi kuchlar amaliѐtda keng qo‘llanilmoqda. Masalan, sentrifuga – uchuvchilar, sportchilar, kosmonavtlarni mashq qildirish va sinovdan o‘tkazishda qo‘llaniladigan qurilma.



Oniy tezlik vektorining yo‘nalishi.
4. Odam harakatlarini ifodalovchi elementlar.
Odamning harakatlari murakkab xarakterga ega bo‘lib, ularni ifodalash ancha qiyin. Lekin, qator holatlarda, harakatlarning bir xil turlarini boshqalaridan farqlaydigan ahamiyatli momentlarini ajratish mumkin. Masalan, yugurish yurishdan nimalari bilan farqlanishini ko‘rib chiqaylik.
Qadam bosish harakatlarida har bir oѐq navbat bilan tayanch va silkinch bo‘ladi. Tayanch davriga amortizatsiya (gavda harakatlarining tayanch yo‘nalishi bo‘yicha tormozlanishi) va oѐqni depsinish kiradi, silkinch davriga – tezlanish va tormozlanish kiradi.
Harakatlarning boshqa keng tarqalgan turi – har xil sakrashlar paytida tayanch nuqtasidan depsinish hisoblanadi. Tayanch nuqtadan depsinish tayanch oѐqni to‘g‘rilanishi, qo‘llarning va tananing silkinishi hisobiga amalga oshiriladi. Tayanch nuqtadan depsinishning vazifasi – sportchi massasi umumiy markazining dastlabki vektorini maksimal kattaligini ta’minlashdan iborat.