O’zbеkiston Rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Tеrmiz davlat univеrsitеti Texnika fakulteti

9.3. Ixtisoslashtirilgan avtopoezadlar
Ixtisoslashtirilgan
avtomobil trasporti vositasiga ma’lum yuklarni tashish uchun 
mo’ljallangan va qo’shimcha mexanizmlar bilan jihozlangan yakka avtomobil va avtopoezdlar 
kiradi. Ixtisoslashtirilgan harakterlanuvchi qo’shilmalardan keng foydalanish uchun avtomobil 
xo’jaliklarini kattalashtirish va markazlashtirilgan yuk tashishning rivojlanishi katta ahamiyatga 
ega. Umumiy foydalanish avtomobil xo’jaliklarida har xil yuklarning joylashtirilishi va yuk 
tashish hajmining ko’payishi ixtisoslashtirilgan harakatlanuvchi qo’shilmaning qo’llanishi 
uchun qulayliklar yaratadi. 
Harakatlanuvchi qo’shilmani ixtisoslashtirish uchun avtomobil tirkama va yarim tirkamalar 
qo’shimcha moslama va qurilmalar bilan jihozlanadi. Bunda maxsus sahni bilan yaxlit yuklarni 
(uzun, og’ir yuklar, qurilish ashyolari va boshqalar) yoki maxsus yuklarni yopiq kuzovlar bilan 
(furgonlar, sisternalar) tashish uchun qurilma va moslamalar, yuklash hamda tushirish uchun 
esa har xil qurilmalar o’rnatiladi. Keyingi yillarda ixtisoslashtirilgan kuzovlar o’tag’onligi 
oshirilgan avtomobil shassilariga yoki ixtisoslashgan tirkamalarning shatakka oladigan 
o’tag’onligi oshirilgan tyagach avtomobillarga o’rnatilmoqda, chunki ba’zi yuklarni avtomobil 
qatnoviga moslashtirilmagan yomon yo’llardan tashishga zarurat tug’iladi. Bunday sharoitga 
bog’liq avtomobil va harakatlanuvchi qo’shilma yuqori o’tag’onlikka ega bo’lib, aniq yuklarni 
tashish uchun mo’ljallangan bo’lishi lozim. 
Ixtisoslashtirilgan harakterlanuvchi qo’shilmaning universal kuzovli harakterlanuvchi 
qo’shimaga nisbatan quyidagi ustunliklari bor: 1) yuk tashish jarayonida mahsulot nobut 
bo’lmaydi va sifati yaxshi saqlanadi; 2) yuklash va tushirish jarayonini mexanizatsiyalash 
mumkin; 3) yuklarning turiga qarab ayrim-ayrim tashish mumkin (uzun o’lchamli, suyuq, og’ir 
vaznli va boshqalar); 4) idishlar harajati kam; 5) ayrim yuklarni tashishda qo’shimcha jarayonlar 
kam; 6) ba’zi bir yuklarni tashishda buzilmaslik, tozalik va pokizalik sharoitlari yaxshi va 
xavfsiz. 
Yukning miqdori va sifati yaxshi saqlanishi tashqi muhitdan muhofaza qilingan sisternalarda 
amalgam oshiriladi. Bunday sisternalar yuklarni tashqi muhit tasiridan va changlanishdan 
saqlaydi. Tez buziladigan yuklarni tashish uchun barqaror haroratli furgonlar va sovutgichlar 
yordamida haroratni pasaytiruvchi furgonli refrejeratorlar qo’llaniladi.