O’zbеkiston Rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Tеrmiz davlat univеrsitеti Texnika fakulteti

7.5. Tormozlarning mеxanik yuritmasi 
Tormozlarning mеxanik yuritmasi pеdal va qo’l richagini tormoz mеxanizmlarini 
tutashtiruvchi tortqi va richaglar tizimidan iborat. Bu avtomobillarning to’xtab turish 
tormozlarida ishlatimladi (18.19-rasm). 
 
18.19-rasm. To’xtab turish tormoz tizimining (qo’l totmoz) mexanik yuritmasi. 
1- to’xtab turish tormozi yuritmasi richagining knopkasi; 2- to’xtab turish tormozi yuritmasi 
richagi; 3-kolodkalarning qo’l yuritmasi richgi; 4-orqa tormoz kolodkalari; 5-orqa tros; 6-
kontrgaykali rostlash gaykasi;7- orqa trosni tenglashtirgich; 8-yo’naltiruvchi rolik; 9-old tros; 
10- signalizatorni ajratgichi tayanchi. 

---

68 
18.20-rasm Nexsiya avtomobilining mexanik yuritmali to’xtab turish qo’l tormozi . 
1-richag; 2-tenglashtirgich; 3-gayka; 4-tros;
Ko’plab yuk avtomobillarida to’xtab turish tormozi transmissiya uzеllariga joylashtirilgan va 
transmissiya tormozi dеyiladi. 
Еngil avtomobillarda to’xtab turish tormozi ishchi tormozning bir qismi bo’lib, orqa 
g’ildiraklarga ta'sir etadi. 
To’xtab turish tormozi tizimi yuritmasi richagi 1 ni (18.20-rasm,a) yuqoriga surganda kuch 
tenglashtirgich 2orqali tros 4ga uzatiladi, plankani suradi, u kolodkalarni tormoz barabaniga 
qisadi. Tormozdan bo’shatishda tishli sеktordan richagdagi knopka yordamida chiqarilib 
richag pastga tushiriladi. Bunda barabandagi prujinalar yordamida tormoz tizimi dastlabki 
holatiga qaytadi. 
Avtomobilining to’xtab turish qo’l tormozi elktrik yuritmali bo’lganda,uni boshqarish uchun 
knopka o’rnatiladi, knopka bosilganda elektrdvigatel ishga tushadi va reduktor 4 (18.21-
rasm,b,c), porshen 5 siqqich 2 orqali tormoz kolodkasini diskka qisadi. 
18.21-rasm. Elektr yuritmali to’xtab turish tormos mexanizmi 
a- umumiy ko’rinishi; 1-tormoz diski; 2-tormoz kolodkasi; 3-qo’zg’aluvchan skoba; 4-reduktor; 
5,8-elektrdvigatel; 6-elektrenergiya; 7-zichlagich halqa; 9-yuritmani etakchi shesternyasi 10- 
tebranuvchi shesternya; 11-etaklanuvchi shesternya; b-tormozlangan holati; c-tormozlanmagan 
holati; 1-tormoz diski; 2-siqqich gayka; 3-siljiydigan vint; 4-reduktor; 5-tormoz mexanizmi 
porsheni; 6-silindr; 7-zichlagich halqa;

---

69