Ko’ndalang kuch va eguvchi moment tenglamalarini tuzishda ishoralashning quyidagi qoidalariga rioya qilish kerak

4 .
Ko’ndalang kuch va eguvchi moment tenglamalarini tuzishda ishoralashning quyidagi qoidalariga rioya qilish kerak.
Ko’rilayotgan kesimdan chap tomonda joylashgan pastdan yuqoriga yo’nalgan tashqi kuchlar ko’ndalang kuch tenglamasiga musbat ishora bilan kiritiladi (3.4 - shakl,a) va aksincha (3.4 - shakl,b).
Ko’ndalang kuch ishorasini quyidagi belgi bo’yicha ham aniqlash mumkin: balka ko’rilayotgan qismini kesim markaziga nisbatan soat strelkasi yurishi bo’yicha burishga intiluvchi kuchlar (3.4 - shakl,a) tenglamaga musbat ishora bilan kiritiladilar va aksincha (3.4 - shakl,b).
Agar ko’rilayotgan kesimdan chapdagi kuch soat strelkasi harakati yo’nalishida moment bersa, o’ng tomondagi moment soat strelkasi harakatiga teskari yo’nalishda bo’lsa (3.5 - shakl,a) bu kuch momenti musbat ishoralanadi va aksincha (3.5 - shakl,b).
(3.5 - shakl,a) dan ko’rinadiki, musbat ishorali eguvchi momentlar ta’sirida balka qismi qavariq tomoni bilan pastga egiladi va aksincha (3.5 - shakl,b).
5.
Deformatsiya (lot. deformatio — buzilish) — 1) fizikada — tashqi kuch, temperatura, elektr va magnit maydonlari taʼsirida jism shakli va oʻlchamlarining oʻzgarishi. Elastik va plastik xillari bor. Chuqurroq o'rganilganda cho'zilish-siqilish, buralish, egilish va siljish turlariga bo'linadi. Jismga tasir qiluvchi kuchlarning turiga qarab D. turlarini kuzatish mumkin. Tashki kuch taʼsiri toʻxtagandan keyin D. yoʻqolsa (jism oʻz holiga qaytsa) elastik D., saqlansa (jism oʻz holiga qaytmasa) plastik D. yuz beradi. Elastiklik va plastiklik nazariyasida qattiq jism D.siga oid harakat va kuchlanish oʻrganiladi. Elastik D.lanuvchi qattiq jism yoʻq, har qanday qattiq jism tashqi kuch taʼsirida plastik D.lanadi. Plastik D. temperatura, tashki kuch va D. tezligiga bogʻliq. Tashki kuch maʼlum vaqt davomida bir xil taʼsir qilib tursa, D. vaqt oʻtgan sari oʻzgara boradi; bu hodisaga yoyiluvchanlik deyiladi. Temperatura koʻtarilishi bilan yoyiluvchanlik ortadi. Tashki kuch ortib borgandagi D. aktiv (faol), tashki kuch kamayib borgandagi D. passiv (sust) D. deyiladi. D.ning choʻzilish, siqilish, egilish, buralish xillari mavjud. Mutlaq D.ning jism boshlangʻich oʻlchami (shakli)ga nisbati nisbiy D. deyiladi. D. qonunlari materiallar qarshiligi, puxtaligi, inshootlar mustahkamligi va h.k.ni hisoblashda tatbiq qilinadi; 2)geologiyada — tektonik harakatlar natijasida tog jinslarining shakli va hajmi oʻzgarishi. D.ga uchragan tog jinslarining tarkibi baʼ-zan butunlay oʻzgarib ketadi.

6.
Kuch usulida statik noaniqlikni yo‘qotish jarayonida aniqlanishi kerak bo‘lgan noma’lumlar sifatida sistemaga qo‘yilgan bog‘lanishlar ta’siridan hosil bo‘luvchi tayanch reaksiya kuchlari va ichki kuchlar olinadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, ushbu kuchlarning statika tenglamalari sonidan ortig‘i soni sistemaning noaniqlik darajasini belgilaydi. Statik noaniqlik darajasini aniqlash uchun bir qator ifodalar mavjud bo‘lib, ular ichida eng soddasi шk шq n = 3k − 2 − (10.1) Bu yerda n – statik noaniqlik darajasi, k – inshoot sterjenlari yoki inshoot sterjenlari bilan yer hosil qilgan berk konturlar soni, шk – qo‘zg‘aluvchi sharnirli tayanchlar soni, шq – qo‘zg‘almas sharnirli tanchlar yoki oddiy sharnirlar soni. Sistemaning statik noaniqligini aniqlashga bir qator misollar ko‘ramiz (10.1-rasm). Berilgan sxemalar uchun statik noaniqlik darajasini aniqlaymiz. «a» sxema uchun n = 3.1 – 2.1 – 0 =1; «b» sxema uchun n = 3.1 – 2.0 –1 =2; «d» sxema uchun n = 3.1 – 2.0 – 0 =3; «e» sxema uchun n = 3.2 – 2.0 – 0 =6; «f» sxema uchun n = 3.2 – 2.0 – 1 =5; «g» sxema uchun n =3.2 – 2.0 – 2.1 =4; «g» sistemaning o‘ziga xos jihati chap sharnir murakkabligi, ya’ni ikkita emas, balki uchta sterjenni tutashtirganligidir. Bunday sharnir ikkita oddiy qo‘zg‘almas sharnirga mos keladi. Umuman olganda, 240 murakkab sharnirga kiruvchi oddiy sharnirlar soni bog‘lanayotgan sterjenlar sonidan birni ayrilganiga teng. Sistemani hisoblash uchun statika tenglamalariga qo‘shimcha statik noaniqlik soniga teng bo‘lgan tenglamalar sistemasini tuzish kerak.
7.
Mаrkаzgа qo’yilgаn P kuch tа’siridа uzun yupqа stеrjеnlаrning egilishi bo’ylаmа egilish dеyilаdi.
Bundаy stеrjеnlаr mа’lum kritik kuchdаn оshmаydigаn vа stеrjеn siqilgаndа to’g’ri chiziqli хоlаtini yo’qоtmаydi. Аgаr siquvchi kuch kritik qiymаtdаn оshsа stеrjеn o’qi egilаdi, yа’ni o’z ustuvоrligini yo’qоtаdi.Stеrjеnlаrgа bo’ylаmа kuch qo’yilgаndа kоnstruktоr tоmоnidаn bеrilgаn shаklini sаqlаsh qоbiliyаti ustuvоrlik dеyilаdi. Fizikа fаnidа mа’lum. Turg’un хоlаt, turg’unmаs хоlаt vа bеfаrq хоlаt bilаn sоlishtirаmiz.

Bo’ylаmа tаshqi kuch tа’siridа dаstlаbki muvоzаnаt хоlаtini sаqlаsh ustivоr хisоblаnаdi. Tаshqi kuch tа’siridаn dаstlаbki хаrоrаtgа qаytmаsа nоustvоr хisоblаnаdi. Stеrjеnning ustvоr vа nоustvоr хоlаtlаri оrаsidа kritik хоlаt yotаdi. Stеrjеn bu хоlаtdа dаstlаbki muvоzаnаt хоlаtini sаqlаydi, lеkin siquvchi kuch оzginа оrtsа o’z muvоzаnаtini yo’qоtаdi. Ustivоr хоlаtdаn nоustivоr хоlаtgа o’tаdigаn eng kichik kuch qiymаti stеrjеn mаtеriаligа kеsim shаkligа vа tаyаnchlаrgа bоg’liq bo’lаdi.
Kritik kuchlаrni аniqlаshdа Eylеr fоrmulаsi.

Kritik kuchni аniqlаsh uchun Eylеr fоrmulаsidаn fоydаlаnаmiz. M(z) - ixtiyoriy tаnlаngаn kеsim uchun eguvchi mоmеnt ifodasi.