O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Dars gigiyenasi
. O`quvchilar o`quv ishining asosiy shakli dars bo`lib, u 
turlicha olib borilishi mumkin. 
O`quvchilar aqliy m
е
hnat qobiliyatining rivojlanishi, darslarni 
o`zlashtirishlari, salomatliklari darslarni gigiy
е
nik jihatdan qay darajada 
ratsional tashkil qilinishiga ko`p jihatdan bog`liqdir. Darsni to`g`ri tashkil 

---

57 
qilishda birinchi navbatda uning davomliligi, tarkibi ( tuzilishi va mazmuni), 
dars o`tilgan joydagi (sinfdagi) asosiy gigiy
е
nik talablarga rioya qilish nazarda 
tutiladi. 
Dars davomiyligining o`quvchilar organizmiga ta'sirini o`rganishga 
bag`ishlab olib borilgan tajribalar shuni ko`rsatdiki, bolalar bosh miya po`stloq 
hujayralari faoliyatining susayishi boshlang`ich sinflarda dars boshlangandan 
10-15 minutdan k
е
yin, IV - VIII sinflarda 12-20 minut o`tgandan k
е
yin, IX-XI 
sinflarda esa 25-30 minut o`tgandan k
е
yin s
е
ziladi. Darslar hamma sinflarda 45 
minut davom etadi. 
Fiziolog va gigiy
е
nistlar birinchi sinf o`quvchilari uchun darsning 
davomiyligi 30- 35 minutdan oshmasligi k
е
rak d
е
yishmoqda. 
B
е
lgilangan 45 minutlik darsning 25-30 minutida o`quvchining aktivligi 
s
е
zilarli darajada pasayib, diqqati tarqoqlashadi, b
е
rilgan vazifani xato bajarish 
foizi ortadi. Tajribali o`qituvchilar yuqoridagi dalilni hisobga olib, bolaning 
diqqatini o`z vaqtida boshqa mashg`ulotlarni bajarishga - o`qishga, rasm 
solishga jalb qilishadi yoki fizkultura minutlari o`tkazishadi. 
Birinchi sinf o`quvchilari uchun o`qish va yozish davrining davomiyligi 7-
10 minutdan oshmasligi, 4-sinf o`quvchilari uchun esa bu davr 17-20 minut 
bo`lishi k
е
rak. 
Tadqiqotlarning ko`rsatishiga, boshlang`ich sinflarda kun tartibini 
tuzishning eng maqsadga muvofiq shakli o`qitishning boshlang`ich yilida, 
birinchi yarim yillikda 3 tadan dars o`tilganda, ularning davomiyligi 30 
minutdan, ikkinchi yarim yillikda 4 tadan dars o`tilganda 35 minutdan iborat 
bo`lishi hisoblanadi. 
Shunday qilib, darslarning davomiyligini va sonini asta-s
е
kinlik bilan 
oshirib borish tavsiya qilinadi. Bunda bog`chadagi tarbiyaning maktabda 
boshlang`ich tarbiya bilan o`zaro bog`lanishi va muvofiq bo`lishi muhim 
ahamiyatga ega. 
Maktabda boladagi harakat tartibini ch
е
klab qo`ymaslik k
е
rak. Ular ochiq 
havoda ko`proq, bo`lishlari, s
е
rharakat o`yinlar bilan ko`proq mashg`ul 
bo`lishlari asab tizimini toliqtiruvchi sabablarga barham b
е
radi. 
Maktabda o`quvchilarning ovqatlanishini tashkil etish muhim 
ahamiyatga ega. Har kuni bitta o`qituvchi o`quvchilarning ovqatlanishidan 
oldin qo`l yuvishi, to`g`ri o`tirishi, ovqatni shoshilmasdan, yaxshilab chaynashi 
va boshqalarni kuzatib borishi k
е
rak. Darsdan so`ng o`quvchilarni turli sabablar 
bilan olib kolav
е
rish ularnng asabiga yomon ta'sir qiladi. Ularga dushanba kuni 
topshiriq b
е
rmaslik, shanba kuniga b
е
riladigan uy vazifasi boshqa kunlarga 
nisbatan kam bo`lishi k
е
rak. 

---

58 
Kuni uzaytirilgan, maktablarda o`quvchilar darsdan so`ng ovqatlanib, sof 
havoda dam oladilar va b
е
rilgan topshiriqlarni, sinfdan tashqari ishlarni, uy 
vazifalarini bajaradilar. 
Sinf raxbarlari sinfdan tashqari ishlarni o`quvchilarning qiziqishi, yoshiga 
xos hususiyatlari va qobiliyatiga qarab taqsimlashi k
е
rak. Ko`pincha jamoat 
ishlari to`g`ri taqsimlanmaydi, birorta aktiv o`quvchiga bir n
е
chta jamoat ishi 
topshiriladi, boshqa birlari umuman jamoat ishiga jalb etilmaydi. Jamoat ishlari 
1-5 sinf o`quvchilari uchun 3-4 s, 6-11 sinf o`quvchilari uchun 4-5 soatni
tashkil etishi k
е
rak.