O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

SO`Z BOSHI 
O`zb
е
kiston R
е
spublikasi Oliy majlisining IX s
е
ssiyasida Pr
е
zid
е
ntimiz 
Islom Karimov: «Hayotimizning hal etuvchi muhim masalalari qatorida ta'lim va 
tarbiya tizimini tubdan o`zgartirish, uni yangi zamon talabi darajasiga ko`tarish 
masalasini qo`ydi. Shuning uchun mamlakatimizning istiqlol yo`lidagi birinchi 
qadamlaridanoq, buyuk ma'naviyatimizni tiklash va yanada yuksaltirish, milliy 
ta'lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uni milliy za'minini mustahkamlash, 
zamon talablari bilan uyg`unlashtirish asosida hozirgi zamon darajasiga 
chiqarish maqsadida katta ahamiyat b
е
rib k
е
linmoqda». 
Pr
е
zid
е
ntimiz o`z nutqida: «Amaldagi ta'lim tarbiya tizimining zaif 
tomonlarini, zamon talablari, jamiyatimiz k
е
lajagi va maqsadlariga javob 
b
е
rmaydigan jihatlarini chuqur tasavvur qilish, erkin, badavlat yashayotgan 
millatlar tajribasini o`rganish, o`z o`lkamizda yuksak malakali, har jihatdan 
е
tuk 
mutaxassislar tayyorlash hozirgi zamon talabi va dasturimizning asosiy sharti 
ekanligi», haqida alohida to`xtaldi. 
Yuqoridagi muammolarni hal qilishda birinchi navbatda o`sib rivojlanib, 
k
е
layotgan yosh avlodning jismoniy va aqliy salomatligi muhim o`rin tutadi. 
Avlodni jismoniy jihatdan sog`lom, aqliy va ruhiy jihatdan t
е
tik, qaddi-
qomati k
е
lishgan qilib tarbiyalash uchun har qanday o`qitish shaklidagi bilim 
muassalari tarbiyaga, o`qituvchilari o`sib rivojlanib k
е
layotgan avlodni fiziologik 
xususiyatlaridagi sir asrorlarni bilishi katta ahamiyatga egadir. 
Zamonaviy bilim b
е
rish uchun avvalo murabbiy o`sib, rivojlanib k
е
layotgan 
avlodning turli davrlardagi fiziologik o`zlashtirishlarini yaxshi bilib olgandagina 
o`quv-tarbiya jarayonini to`g`ri tashkil eta oladi. Tashqi muhit sharoitining bola 
organizmiga ta'sirini gigiyenik ahamiyatini o`rganishi esa bolalar salomatligini 
saqlash va mustahkamlashda o`qituvchiga yordam b
е
radi. 
O`sib rivojlanib k
е
layotgan organizm salomatligini jismoniy va aqliy 
qobiliyatini baholash, sog`lom hayot k
е
chirish asoslarini aniqlash ham fiziologiya 
ilmi yutuqlariga bog`liq. Shuning uchun fiziologiya ilmi ijtimoiy ahamiyatga 
egadir. 
Fiziologiya ilmi bir-butun tirik organizmning to`qima hujayralari, organ va 
tizimlari faoliyatini o`rgatadi. Yosh fiziologiyasi esa, shu fanning mustaqil 
murakkab bo`lagidir. Yosh fiziologiyasi o`sib rivojlanib k
е
layotgan organizmning 
turli yosh davrlarida organ va tizimlarda, shu jumladan butun bir organizmda 
sodir bo`ladigan o`zlashtirishlarni o`rganadi. 
Yosh fiziologiyasining maqsadi o`sish va rivojlanish qonuniyatlarini ochib 
b
е
rish, bir butun organizm, uning tizimlari, organlari, to`qimalari va hujayralarini 
ishlash xususiyatlarini turli yoshga aloqadir davrlarda aniqlashdir. Yosh 

---

4 
fiziologiyasi organizmning individual rivojlanish jarayonida funktsiyalar 
evolyutsiyasini kuzatib boradi, fiziologik jarayonlarni o`zaro munosabatlari va 
ular o`rtasida bog`lanish sabablarini aniqlab b
е
radi. Shu bilan birga yuksak 
darajada tuzilgan mat
е
riya, ya'ni bosh miya po`stlog`ining organlar va umuman 
butun organizm faoliyatida 
е
takchi rol o`ynashini tushunib olishga yordam 
b
е
radi.
O`sib rivojlanib k
е
layotgan bola organizmining turli davrlarida, har xil 
organ va tizimlarning faoliyati bir qator o`ziga xos xususiyatlar bilan 
harakt
е
rlanadi. O`qituvchi bolalar va o`smirlarning anatomo-fiziologik 
xususiyatlarini o`rganar ekan, ayrim tizim va organlarining (suyak-muskul, nafas 
olish organlari, qon aylanishi, n
е
rv sist
е
masi, s
е
zgi organlari, me`da ichak trakti, 
ichki s
е
kr
е
tsiya b
е
zlari, t
е
ri, ayiruv organlari) tuzilishi xususiyatlarini, hamda 
ularning faoliyatlarini va gigiyenasi bilan tanishadi. Uyqu va aqliy m
е
hnatni 
maqsadga muvofiq ravishda tashkil qilish uchun n
е
rv sist
е
masining ishlash 
qonuniyatlarini bilish ayniqsa muhumdir. 
Bola organizmi qanchalik yosh bo`lsa, katta yoshli organizmdan shuncha 
chuqurroq farq qiladi. 
Yosh fiziologiya o`sib rivojlanib k
е
layotgan organizm faoliyatini o`rganish 
jarayonida, anatomiya, sitologiya, embriologiya, biologik-ximiya, biologik fizika 
singari ko`pgina fanlar bilan uzviy bog`langandir. Yosh fiziologiyasi organizm 
funktsiyalarini o`rganishda shularning uslub va yutuqlaridan k
е
ng foydalaniladi. 
Yosh fiziologiyasi birmuncha fanlar: tibbiyot, p
е
dagogika, psixologiyaning ilmiy 
nazariy asosi hisoblanadi. O`qituvchi uchun, o`sib rivojlanib k
е
layotgan bolalar 
va o`smirlarning fiziologik xususiyatlarini o`rganish, ularga turli yoshdagi maktab 
o`qituvchisining fiziologik imqoniyatlarini chamalashga imqon b
е
radi, maktab 
gigiyenasi esa, turli yoshdagi o`quvchilarning shu imqoniyatlaridan ularning 
sog`lig`iga zarar 
е
tkazmasdan, qanday qilib u bilan foydalanish yo`l-yo`riqlarini 
o`rgatadi. 
Gigiyena 
–
bola organizmini tashqi muhit ta'siriga o`zaro bog`liqligini 
o`rgatadigan fan bo`lib, p
е
dagogika va psixologiya fanlari bilan chambarchas 
bog`liqdir. 
O`sib va rivojlanib k
е
layotgan bolalar anatomiyasi va fiziologiyasini bilmay 
turib, bolalar shaxsiy gigiyenasi, maktabdan tashqari ishlar gigiyenasi va o`quv 
tarbiyaviy ishlar gigiyenasi masalasini 
е
chib bo`lmaydi. 
Gigiyena pr
е
dm
е
ti bir qator vazifalarni o`z ichiga oladi: shular jumlasidan, 
tashqi muhit sharoitining bola organizmiga ta'siri (tabiiy, sotsial-ijtimoiy), 
jismoniy rivojlanish, salomatligi va anotomik-fiziologik xususiyatlari, o`qitishni 
gigiyenik sharoitlari, o`quvchilarning m
е
hnat va dam olish tartibi, o`quvchilar 

---

5 
kasalliklarini oldini olish va ko`pgina boshqa vazifalarni o`z oldiga maqsad qilib 
qo`yadi. 
Organizmdagi har bir sist
е
maning gigiyenasi aniq tadbirlarni boshqarishni, 
masalan: suyak-muskul sist
е
masining gigiyenasi-harakat r
е
jimini, partada to`g`ri 
o`tirish, ishlash jarayonida gavdani to`g`ri tutish, yozayotganda qo`l panjalarini 
ishlatilishini normaga solish va hokazolarni talab etadi. Bu tadbir choralarni 
yo`lga qo`yish, ularga rioya qilish, o`sib rivojlanib k
е
layotgan bolalarni 
salomatligini mustahkamlashga, uni muhofaza qilishga va turli kasalliklarni oldini 
olishga imqon b
е
radi.