O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

qonlovchi
), biriktiruvchi (tayanch-grafik),muskul(mushak) va 
n
е
rv to`qimalariga bo`linadi.Epit
е
lty to`qimasi bir va ko`p qavatli bo`lib, yupqa 
plastinka shaklidagi hujayralardan tashkil topgan. Biriktiruvchi to`qima asosan 
o`rganizmning ichki qismini tashkil etib, qon va limfa to`qimasi,tog`ay va suyak 
to`qimasi, silliq muskullar to`qimasiga bo`linadi.
Muskul to`qimasi. Bu to`qima tolalarida qisqarish xususiyatiga ega bo`lgan 
miofibrillar bo`ladi. Shu bilan u boshqa to`qimalardan farq qiladi. Organizmda 
silliq va ko`ndalang yo`lli muskul to`qimalari bor.
N
е
rv to`qimasi tashqi muhit tasirida ichki organlarda ro`y b
е
radigan, 
tasirotni, yani n
е
rv impulslarini o`tkazish funktsiyasini bajaradi. N
е
rv to`qimasi 
n
е
yron va n
е
yrogliyadan tuzilgan. Organizm irsiyatini o`rganmay turib, nasldan 
—
naslga o`tuvchi kasalliklarning oldini olish va davolash mumkin emas. 
Tibbiyotda 1500 dan ortiq irsiy kasallik turlari mavjud. Nasl kasalliklari 
xromosomalarning anomal yig`indisi, jinsiy hujayralarning o`zgarishi yoki 
mutatsiya ta'sirida paydo bo`ladi. Nasl kasalliklariga 
—
xromosoma kasalliklari, 
modda almashinuvi va immunit
е
tning o`zgarishiga aloqador, endokrin 
faoliyatiga doir, n
е
rv sist
е
masi va qonga aloqador kasalliklar kiradi. M
—
n 
xromosoma kasalliklari jinsiy xromos va autosomalarda ro`y b
е
rgan 
o`zgarishlardan paydo bo`ladi. Autosoma anomaliyasiga Daun kasalligi kiradi 
(ularning kallasi katta, b
е
o`xshov, ko`zi qiyshiq, quloq suprasi kichik, tana bilan 
qo`l 
—
oyoq nomo`tanosib, panjalar kalta, qo`l jimjilog`i kalta va qiyshiq bo`ladi), 
yana Sh
е
rsh
е
vskiy 
—
T
е
rn
е
r sindromi ayollarda XX o`rniga XO bo`ladi, bularda 
birlamchi jinsiy organlar uchramaydi. Agar uchta jinsiy xromosomalar kompl
е
ksi 
uchrasa, ayollarda jinsiy organlar rivojlanmaydi (XXO). Erkaqlarda XXU kompl
е
ks 
—
uchrasa ularda klayf
е
l't
е
r sindromi yuzaga chiqadi, bunda urug`don kichik
bo`lib, sp
е
rma rivojlanmaydi. Ba'zida kasalliklar X yoki u xromosomalariga 
birikkan bo`ladi. M-n: erkaqlarning oyoq panjalari orasida parda bo`ladi. Bu u 
xromosoma bilan bog`liq X xromosoma bilan bog`liq bo`lgan Dal'ton va 
g
е
mofiliya kasalliklari, bu kasallik qizlarda yashirin, holatda yuzaga chiqadi. 
Modda almashinuviga bog`liq kasalliklarga pigm
е
nti 
—
biliru bin miqdori qonda 
ortib k
е
tadi va n
е
rv sist
е
masini zaharlaydi aqliy va jismoniy rivojlanish orqada 
qoladi. Endokrin sist
е
mada gormonlar miqdorining o`zgarishi tufayli ham irsiy 
kasalliklar paydo bo`ladi M-n. buyrak usti b
е
zi kasallanganda bolalar ovqat 
е
maydi emmaydi, to`xtovsiz qusadi, ozib k
е
tadi, qalqonsimon b
е
z kasalligiga 
gipot
е
rioz, m
е
da osti b
е
zining kasalligiga qandli diab
е
d kassalligi kiradi. Qon 

---

23 
kasalligiga g
е
mofiliya, l
е
ykoz. N
е
rv sist
е
masining kasalliklariga n
е
rv muskul 
sist
е
masi va miya zararlanishi kasalliklari kiradi. 
Tashqi faktorning salbiy ta'siri natijasida haqiqiy kasallik yuzaga 
chiqadi (karlik, nurlanish 
—
qon raki). 
Shunday qilib, qadimgi kishilarga jumboq bo`lgan, jins bilan bog`liq irsiy 
kasalliklar va b
е
lgilarning nasldan-naslga o`tishi xromosoma tabiatini puxta 
o`rganish asosida hal qilindi. 
Nasldan-naslga o`tadigan kasalliklarni rivojlantirmaslik uchun bolalarni 
jismoniy sog`lomlashtirish, ovqat sifatini yaxshilash, chiniqtirish, yuqumli 
kasalliklardan saqlash, asab kasalliklarini oldini olish masalalariga katta e'tibor 
b
е
rish k
е
rak. G
е
n
е
tika fanining rivojlanishi natijasida nasldan 
—
naslga 
o`tadigan kasalliklarni vaqtida aniqlash va oldini olish mumkin bo`ldi. Hozircha 
tibbiyotda anomal g
е
n va xromosomani davolash usullari yo`q. Irsiy kasalliklar 
organizmda xilma 
—
xil xastaliklarni paydo qiladi. Ular asosan kliniko 
—
g
е
n
е
tik 
usullar orqali o`rganiladi, ya'ni avlodlar shajarasi tuziladi. 
Irsiy b
е
lgilar tashqi muhit ta'siriga juda chidamli. Organizm yashayotgan 
muhit sharoitiga q.arab, irsiy b
е
lgilarning sifati o`zgarishi mumkin. Irsiy 
b
е
lgilarning bu xil o`zgarishi mutatsiya d
е
b ataladi. Mutatsiya
—
lotincha so`z 
bo`lib, o`zgarish, aylanish d
е
gan ma'noni bildiradi va u irsiyatda hal qiluvchi rolni 
o`ynaydi. Mutatsiya 
—
g
е
n apparatida ro`y b
е
rgan va nasldan-naslga o`tib 
boradigan o`zgarishdir. Vujudga k
е
lgan yangi b
е
lgilar nasldan-naslga o`tadi va 
o`z ajdodlaridan boshqacha bo`ladigan yangi nasl paydo bo`ladi. Barcha 
organizmlar tashqi muhit sharoitiga moslashadi. Har xil organizmlar ma'lum
tashqi muhit sharoitiga kunikma hosil qilgan, shuning uchun faqat ma'lum 
sharoitda yashashi va rivojlanishi mumkin. Organizm butun rivojlanish 
prots
е
ssida 
—
urug`langan tuxum xujayradan to voyaga 
е
tganga qadar 
to`xtovsiz g
е
notipning nazorati ostida va tashqi sharoit ta'sirida bo`ladi. 
Mutatsiyadan tashqari Darvinizmning asosiy qonuni 
—
tanlanish ham irsiyatga 
ta'sir ko`rsatadi. 
Xo`sh, odam o`ziga nimani m
е
ros qilib oladi? Odam o`zining butun 
"biofondini" m
е
ros qilib oladi, ya'ni butun organizmini ko`z, sochini rangini, 
organlar shaklini, n
е
rv sist
е
masini, s
е
zgi organlarini va b. m
е
ros qilib oladi, 
biroq, bola tug`ilganidan boshlab u sotsial muhit shart 
—
sharoitlarida o`sib, 
rivojlanib boradi, biologik va sotsial omillarning o`zaro ta'siri natijasida, o`ziga 
xos bo`lgan shaxsiy hususiyatlarga ega bo`lgan organizm shakllanadi. Ular 

---

24 
f
е
notipini b
е
lgilab b
е
radi. D
е
mak, irsiyat tashqi muhit ta'sirida o`zgaradi, l
е
kin 
yo`q, bo`lib k
е
tmaydi.