O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

1.12- jadval. 
Qattiqlikning belgilanishi 
va kategoriyasi 
Qattiqlikning bo‘linishi 
M- yumshoq  
…………….... 
SM- yumshoq o‘rtacha 
………. 
S-o‘rtacha 
…………………… 
ST- qattiqligi 
o‘rtacha…………. 
T- qattiq 
…………………… 
VT- juda qattiq …………… 
ChT- nihoyaida 
qattiq_................ 
M1, M2, M3 
SM1, SM2 
S1,S2 
ST1, ST2, ST3 
T1, T2 
VT1, VT2 
ChT1, ChT2 
Abraziv  asbobning  qattiqligi  shar  botirish,  qum  purkash  va  chuqurcha 
parmalash yo‘li bilan aniqlanadi. 
Qanday qattiqlikdagi jilvirlash toshi ishlatish kerakligi ko‘pgina faktorlarga: 
jumladan,  detalning  o‘lchamiga,  detalning  materialiga,  jilvirlash  usuliga,  kesish 
rejimiga, jilvirlash asbobining xarakteristikasiga va boshqalarga bog‘liq. 

---

65 
 
Shu sababli qanday qattiqlikdagi jilvirlash toshi tanlash to‘g‘risida tavsiyalar 
berish  ancha  murakkab  kechadi.  Ammo  quyidagilarni  tavsiya  etsa  bo‘ladi:  ishlov 
beriladigan  materialning  qattiqligi  qanchalik  yuqori  (toblangan  po‘lat  va 
boshqalar)  bo‘lsa,  jilvirlash  toshi  shunchalik  yumshoq  bo‘lishi,  qattiqligi  kamroq 
materiallar  uchun  esa  ochiq  strukturali  qattiqroq  toshlar  tanlab  olinishi  kerak. 
Xomaki jilvirlashda yirik donali toshlar ishlatiladi, chunki bunday toshlarning ish 
unumi  katta  bo‘ladi,  tozalab  jilvirlashda  esa  mayda  donali  jilvirlash  toshlaridan 
foydalaniladi. 
Olmosli jilvirlash toshlari mis yoki alyuminiy korpusdan tayyorlanib, uning 
ustiga 1,5 -3 mm (ayrim paytlarda, yuqori – yuqori aniqlik talab etiladigan ishlarda 
10-20  mm  gacha)  qalinlikda  qilib  olmos  qavati  qoplanadi.  Olmos  qavati  olmos 
donalari  (25-50%  va  undan  ortiq), bog‘lovchi  material  (bronza,  bakelit, keramika 
va boshqalar) xamda to‘ldirgichlar (donadorligi № 180 dan № 240 gacha bo‘lgan 
qattiq minerallar) dan iborat bo‘ladi. 
Olmosli  jilvirlash  toshlari  ishlov  berilgan  yuzaning  juda  aniq  va  tez  (Ra–
0,16;  0,125;  0,08;  R
z
-0,8;  0,63;  0,5;  0,4  dan  Ya
a
=0,025;  0,04;  0,032;  0,02  va 
Ya
z
=0,2; 0,16; 0,125; 0,1 gacha) chiqishini ta'minlaydi. Olmosli jilvirlash kesuvchi 
asboblarni,  o‘lchash  asboblarini,  shtamplarning  detallarini  charxlash  xamda 
kayrashda,  qimmatbaxo  toshlarni  jilvirlash  va  jilolashda  ishlatiladi.  Olmosli 
jilvirlash  toshlari  har  xil  shaklda  –  yassi,  kosa  nusxa,  tarelkasimon  va  boshqa 
shakllarda tayyorlanadi.