O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

 
1.5. Kesuvchi asboblarni takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlari 
 
Mashinasozlik    ishlab  chiqarishini  paydo    bo‘lgandan    beri    kesuvchi  
asbobni    takomillashtirish    ishlari    butun    jahonda    yuqori    saviyada    olib  
borilmoqda.  Minglab    patentlar,    yangi    asbob    konstruksiyalari,    xalqaro    milliy  
ko‘rgazmalarda  qo‘yilgan  eksponatlar  bundan  dalolat  beradi.  Shu  miqyosda  
ilmiy  tadqiqot  institutlari  va  laboratoriyalar  ishlab  chiqarishdagi  ko‘p  sonli  
firmalar    va    konstruktorlik    buyruqlari    doimiy    ishlab    kelmoqda.    Kesuvchi  
asboblarni    takomillashtirishdagi    ishlar,    stanoksozlik    rivojlanishi    bilan    yaqin  
aloqada  bo‘lib,  yangi  asbob  konstruksiyasi  yaratish  masalasini  qo‘yadi. 
Bu    ishlarning    asosiy    maqsadi    bo‘lib:    ishlab    chiqarish    unumdorligini  
oshirish;    tayyorlanayotgan    detal    aniqligi    va    sifatini    oshirish;    yangi    asbob  
konstruksiyasini    iqtisodiy    samaradorligini    oshirish    kiradi.    1.20-rasmda    shu  
maqsadga  erishish  uchun  asosiy  yo‘nalishlar  sxemasi  ko‘rsatilgan.  Shunday  
qilib,    yuqori    unumdorlikka    erishish    uchun,    ishlab    chiqarishda    qo‘llanilgan  
yangi  va  takomillashtirilgan  asbob  materialiga  e'tmbor  qaratish  kerak.  Oxirgi  
paytda    ayrim    sohalarda    qo‘llanilayotgan    kesib    ishlov    berishni    istiqbolli  
yo‘nalishlaridan    biri    “Qattiq    ishlov    berish”    deb    ataladi.    Bundan    maqsad  
metall  qattiqligi  ≥  47NRC  bo‘lgan  jilvirlash  operatsiyasi  o‘rniga  kesib  ishlov  
berish    bilan    almashtiriladi.    “Qattiq    ishlov    berish”ning    mazmuni    shundan  
iboratki,  keramikadan  yoki  (KMB)  bor  kubi  nitritidan  maxsus  tayyorlangan  

---

71 
 
asbob  geometriyasi  va  kesish  rejimlari  hisobiga  ishlov  berilayotgan  material  
qiziydi    va    uning    qattiqligi    (otpusk)    bo‘shatish    oqibatida    25    NRC  gacha  
pasayadi.  Qirindi  ajralgandan  so‘ng  zagotovka  materiali  tez  soviydi,  qattiqligi  
esa    2    HRC  gacha    kamayadi.    “Qattiq    yo‘nish”    jilvirlashdan    tejamkor    va  
aniqligi  bo‘yicha  undan  kam  emas. 
Yuqorida    keltirilgan    yo‘nalishga    mos    ravishda    asboblarni    geometrik  
ko‘rsatkichlarini    optimallash    ham    maksimal    iqtisodiy    turg‘unlikni    beradi.  
Avtomatik  ishlab  chiqarishda  (RDB   –  raqamli  dastur  bilan  boshqariladigan  
stanoklar,  avtomatlashtirilgan  liniyalar  va  boshqalar)  o‘lchamli  turg‘unlik  ham  
katta    ahamiyat    kasb    etadi,    uning    mohiyati    shundaki,    kesuvchi    asbob  
detalning    aniqligini    yo‘qotmasdan    qancha    vaqt    ishlashini    aniqlaydi.    U  
kesuvchi    material    xususiyatlariga,    asbobning    kesuvchi    qirrasining  
geometriyasiga  va  tanlanayotgan  kesish  rejimlariga  bog‘liq  bo‘ladi. 

---

72 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.22 – rasm Kesuvchi asboblarni takomillashtirish yo‘llari 
 
Ishlab    chiqarish    unumdorligini    yanada    oshirishga    faol    (aktiv)  
qatnashayotgan    kesuvchi    qirraning    uzunligini    oshirish.    Bu    yo‘nalish    katta  
xarajat    talab    qilmaydi    va    yordamchi    vaqt,    operatsiyalarni    birlashtirish  
hisobiga  yuqori  tejamkorlikni  beradi. 
Bu    yo‘nalishga    quyidagilar    kiradi:    ko‘p    qirrali    asboblar,    masalan    –  
siritgichlar,    kombinatsiyalashgan    asboblar,    ko‘p    kesgichli    asbobsozlik  
kallaklari  va  boshqalar. 
Kesuvchi asbobning takomillashtirishning  asosiy 
yo`nalishlariasosiy yo`nalishlari 
Yuza aniqligini  va sifatini  
oshirish  
Ishlab chiqarish 
unumdorligini oshirish 
Yangi kesuvchi asboblarni 
qo`llaganda iqtisodiy 
samaradorligini oshirish 
Ko`proq takomillashtirishga 
yaqin bo`lgan materiallarni 
qo`llash 
Geometrik ko`rsatkichlarini 
optimallash 
Faol ishlayotgan kesuvchi 
tig`ni uzunlugini uzaytirish 
Sovutish va moylash 
vositalarini samaradorligini 
oshirish 
Bikrlikni va tebranishga 
chidamlilikni oshirish 
Almashtiriladigan 
plastinalarni qo`llash 
Bajaruvchi o`lchamlarni 
aniqligini oshirish 
Ishlov berishda yangi 
kombinasiyalashgan usullarni 
o`rganish 
Yuzalarni shakllantirish 
jarayonini takomillashtirish 
Zagatovkaga nisbatan asbobni 
bazalash xatoligini kamaytirish 
Asbobsozlik materiallarini 
tejamkorlik bilan ishalatish  
Kesuvchi materiallarga va 
sovitish-mjylash vositalariga 
sotib olish ketgan sarfini 
kamaytirish 
Kesuvchi asboblarni ishlab 
chiqarishda ko`proq 
takomillashgan 
texnalogiyalarni qo`llash 
Kesuvchi asboblarni 
ishlatishda mehnat sarfini 
kamaytirish 

---

73 
 
Kesuvchi    asbob    turg‘unligini    oshirishga  sovituvchi    moylash    vositalari  
(SMV)    kiradi.    SMV  ni    qo‘llash    kesish    haroratini    pasaytiradi,    qirindi  
chiqishini    yaxshilash    hisobiga    ishlov    berilgan    yuzani    sifatini    yaxshilaydi.  
Sovituvchi  moylash  vositalariga  har  xil  suyuqliklar,  aerozollar,  siqilgan  havo  
va    boshqalar    qo‘llaniladi.    Tajribalar    uni    ko‘rsatadiki,    kesish    haroratini  
pasaytirish  samaradorligini  oshirish  sovituvchi-moylovchi  suyuqliklarni  kesish  
(zonasi)  joyiga  yetkazib  berish  muhim  omil  hisoblanadi  (har  xil  suyuqliklar,  
aerozollar,  tuman  bilan  sovutish  va  boshqalar). 
Bundan    tashqari,    kesuvchi    asboblarning    bikrligini    va    tebranishlarga  
chidamliligini    oshirish,    ularni    turg‘unligini,    yuqori    uzatishni    qo‘llash,  
shuningdek,    kesish    jarayonini    unumdorligini    oshirishga    yordam    beradi.  
Istiqbolli    kesuvchi    materiallarni    qo‘llash    (qattiq    qotishma,    keramika,    o‘ta  
qattiq  materiallar)  kesuvchi  asbob  puxtaligini,  jadallik  bilan  kesish  rejimlarini  
tanlashni,    kesuvchi    qirra    yemirilishida    asbobni    tez    almashinuvchanligini  
ta'minlaydi.    Kesuvchi    asbobni    takomillashtirishning    oxirgi    nuqtasi    kesuvchi  
asboblarni    ishlab    chiqarishga    ketgan    xarajatlarni,   yangi    istiqbolli    asboblarni  
joriy  etish,  asbob  tan  narxini  ishlatishga  ketgan  xarajatlarni  kamaytirish  bilan  
aniqlanadi.