O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

 

---

58 
 
1.4.1. Abraziv poroshoklarni shakli va o‘lchamlari. 
Abraziv materiallarni donadorligi.  
 
Ruda konlaridan topilgan  yoki  elektr pechlarida  olingan  abraziv  materiallar 
saralanib,  keyin  maxsus  mashinalarda  maydalanadi.  Xomaki  materiallarning 
tarkibi  hamda  donador  mahsulotlarning  tarkibi  va  xossalariga  qarab  ular  har  xil 
usullar bilan boyitilib keyin termik ishlov beriladi va donalar  mayda  – yirikligiga 
qarab klassifikatsiyalanadi. 
Donadorlik.
  Donadorlik  deganda  abraziv  maydalanganda  hosil  bo‘ladigan 
donalarning  o‘lchami  tushiniladi.  Jilvirlash  donalarining  va  jilvirlash  poroshogi 
zarralarining o‘lchamlari va ularning nomerlari elakning abraziv donalari o‘tadigan 
ko‘zlarining  chiziqli  o‘lchamlari  bilan  aniqlanadi  va  millimetrning  yuzdan  bir 
ulushlarida o‘lchanadi. 
Abraziv  materiallar  donadorligi  GOST  3647-71  ga  asosan  raqamlar  bilan 
belgilanadi. (1.6, 1.7-jadvallar).  
Materiallarning donadorlik guruhi 
1.8-jadval. 
Donadorlik guruhi 
Donadorlik 
Klassifikatsiya  
usuli 
Jilvirdona 
 
Jilvirporoshoklar 
Mikropoproshoklar 
 
Yupqa 
mikroporoshoklar 
200,  160,  125,  100,  80, 
63, 50, 40, 32, 25, 20, 16. 
12, 10, 8, 6, 5, 4, 3. 
M63,  M50,  M40,    M28, 
M20, M14. 
M10,  M7,  M5,  M3,  M2, 
M1. 
Elash 
 
» 
Gidroklassifikatsiya 
 
» 
 

---

59 
 
1.09-jadval. 
Ehtimollik 
nomeri 
(o‘nlik, 
MKMda  ) 
Donalarning 
asosiy 
fraksiyasi 
o‘tuvchi 
setka nomeri 
Yacheykaning 
yorug‘lik 
tushuvchi 
tomonini 
nominal 
o‘lchami, MKM 
Donalarning 
asosiy 
fraksiyasi 
ushlanib 
koladigan 
setka nomeri 
Donalarning 
asosiy 
fraksiyasi 
o‘tuvchi setka 
nomeri 
200 
160 
125 
100 
69 
63 
50 
40 
32 
25 
20 
16 
12 
10 
8 
6 
5 
4 
3 
2,5 
2 
1,6 
1,25 
1 
0,8 
0,63 
0,5 
0,4 
0,315 
0,25 
0,2 
0,16 
0,125 
0,1 
0,08 
0,063 
0,05 
0,04 
2500 
2000 
1600 
1250 
1000 
800 
630 
500 
400 
315 
250 
200 
160 
125 
100 
80 
68 
50 
40 
2 
1,6 
1,25 
1 
0,8 
0,63 
0,5 
0,4 
0,315 
0,25 
0,2 
0,16 
0,125 
0,1 
0,08 
0,063 
0,05 
0,04 
- 
2000 
1600 
1250 
1000 
800 
630 
500 
400 
315 
250 
200 
160 
125 
100 
80 
68 
50 
40 
28 
GOST 3647-71 ga asosan donadorlikning uchta gruppasi bor: 
1)
 
Nomerlari 16,20 bo‘lgan mayda donali, nomerlari 25,32, 40, 50 bo‘lgan 
o‘rtacha  donali,  nomerlari  63,  80,  100  bo‘lgan  yirik  donali,  nomerlari  125,  160, 
200 bo‘lgan ancha yirik donali jilvirdona; 
2)
 
Nomerlari  3,4,5  bo‘lgan  mayin  donali,  nomerlari  6,8,10,12  bo‘lgan 
mayda donali jilvir poroshoklar; 
3)
 
Nomerlari  M1,  M2,  M3,  M5,  M7,  M10,  M14,  M20,  M28,  M40,  M50, 
M63, bo‘lgan yupqa mikroporoshoklar. 
 

---

60 
 
1.10- jadval. 
Donadorlik 
nomerlari 
Elakdagi 
donalar 
o‘ta digan 
teshikning 
nominal 
o‘lchami, 
mm 
Asosiy 
fraksiya 
donasining 
o‘lchami, 
mm 
Donadorlik 
Nomerlari 
Donalar 
o‘ta digan 
teshikning 
nominal 
o‘lchami, 
mm 
Asosiy 
fraksiya 
donasining 
o‘lchami, 
mm 
GOST 
3647-
59ga 
ko‘ra 
(0,01
mm
) 
Dyuym 
sistema
sida(
me
sh
) 
GOST 
3647-
59ga 
ko‘ra 
(0,01
m
m
) 
Dyuym 
sistemasi
da(
mesh
) 
3 
4 
5 
6 
8 
10 
12 
16 
20 
25 
320 
280 
220 
180 
150 
120 
100 
80 
70 
60 
40 
50 
63 
80 
100 
125 
160 
200 
250 
315 
28-40 
40-50 
50-63 
63-80 
80-100 
100-125 
125-160 
160-200 
200-250 
250-315 
32 
40 
50 
63 
80 
100 
125 
160 
200 
54 
46 
36 
30 
24 
20 
16 
12 
10 
400 
500 
630 
800 
1000 
1250 
1600 
2000 
2500 
315-400 
400-500 
500-630 
630-800 
800-1000 
1000-1250 
1250-1600 
1600-2000 
2000-2500 
Donadorlik donalar o‘ta oladigan elakning bir pogon dyumiga (25,4 mm ga) 
to‘g‘ri keladigan teshiklar soni bilan ham aniqlanishi mumkin. Son (nomer) asosiy 
fraksiya  abraziv  donalari  o‘lchamini  ko‘rsatadi.  Asosiy  fraksiya  abraziv  donalari 
hamma  donalar  umumiy  tarkibining,  odatda,  40-50  protsentini  tashkil  etadi, 
qolganlari  esa  asosiy  bo‘lmagan  fraksiyaning  mayda  va  yirik  donalaridan  iborat 
bo‘ladi.  7-jadvalda  donadorlikning  metrik  va  dyuym  sistemalaridagi  nomerlari 
keltirilgan. 
Mikroporshoklar  donalarining  o‘rtacha  ko‘ndalang  o‘lchami  mikroskop 
yordamida  o‘lchanadi  va  micron  hisobida  ifodalanadi.  (1.10-jadvalda 
mikroporoshoklar donalarining o‘lchamlari keltirilgan). 

---

61