O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sog`liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

O‘zbekiston dorivor o‘simliklarini madaniylashtirish 
Kimyoviy sintez yo‘li bilan olingan kimyoviy birikmalar o‘simliklardan olinadigan 
dorivor moddalarni batamom o‘rnini bosaolmaydi, ularning terapevtik faolliklari 
ko‘pincha toza bitta kimyoviy moddaga bog‘liq bo‘lmay, biologik faol moddalarni 
(BFM) kompleks ta’siri bilan belgilanadi. Uning ustiga ayrim BFM ni masalan 
xanuzgacha sintez yo‘li bilan yurak glikozidlari va boshqalarni sintez qilishni iloji 
bo‘lgani yo‘q.
Ko‘pincha DO‘larni (dorivor o‘simliklar) chuqur o‘rganish, ular tarkibidagi yangi, 
fanga no’malum bo‘lgan qimmatli moddalarni, yoki ushbu ishlatilib kelinayotgan 
DO‘M (dorivor o‘simlik mahsuloti)ni yangi xossalari (farmakologik ta’siri) borligi 
aniqlanmoqda.
Masalan, strofantin K (yurak-qon tomir xastaliklarida qo‘llaniladi) Afrikada 
o‘sadigan strofant kombe o‘simligi urug‘idan olinadi. MDXlarida esa ushbu 
o‘simlikni introduksiya qilishni iloji bo‘lmadi, shuning uchun strofantin K ni olish 
uchun urug‘ini chet ellardan keltirilmoqda.
Hozirgi vaqtda strofantin K introduksiya qilingan kendir o‘simligini ildiz va 
ildizpoyasidan olinmoqda. Quyidagi 9 jadvalda O‘zR FAga qarashli Toshkent 
shahrida joylashgan Botanika bog‘i hududida introduksiya qilinib o‘stirilayotgan 
ayrim DO‘lar to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan. Botanika bog‘i olimlari 
O‘zbekistonda Dorixonalar Bosh Boshqarmasi buyurtmasiga muvofiq qizil 
angishvonagul, dorivor marmarak, dorivor valeriana, qalampir yalpiz va boshqa 
dorivor o‘simliklarni introduksiya qilish mumkinligini aniqladilar.
1946 yili Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi ishtirokida 
Botanika bog‘ida dorivor o‘simliklarni introduksiya qilish, madaniylashtirish 
maqsadida dorivor o‘simliklar maydoni (uchastkasi) tashkil qilindi va tadqiqot ishlari 
boshlab yuborildi.
1953 yilga kelib Botanika bog‘ini dorivor o‘simliklar bo‘limidagi dorivor o‘simliklar 
kolleksiyasi soni 170 turdan ortib ketdi.
Introduksiya qilish bo‘yicha olib borilgan tajribalar natijasida Toshkentda katta 
maydonlarda kendir, bo‘lakli ituzum, parpi, sekurinega, marmarak, moychechak va 

---

120 
boshqa qimmatli dorivor o‘simliklarni O‘zbekistonni iqlim sharoitida ekib hosil olish 
mumkinligi aniqlandi.