O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sog`liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

Dorivor o‘simliklar hosildorligini hisoblash maydonchalarida aniqlash 
Hisoblash maydonchalarini butun o‘simlik o‘sadigan maydonini imkon boricha 
qamrab olgan holda bir —biridan ma’lum masofada bir hil joylashtiriladi. Ularni 
parallel yoki perpendikulyar yo‘nalishda, diagonal yoki "konvert" shaklida 
joylashtirish mumkin. O‘rganilayotgan o‘simlik turi bor yoki yo‘qligidan qat’iy nazar 
ularni bir necha qalam yoki ma’lum masofodan so‘ng joylashtirish zarur. 
Xech qachon hisoblash maydonchalarini subektiv, "ya’ni o‘ziga xos joylar" tanlab 
joylashtirish mumkin emas. 
Ma’lumotlarni statistik qayta ishlaganda o‘rtacha arifmetik hato, o‘rtachadan 15% 
dan ortig‘ini tashkil qilmasligi kerak. Hisoblash maydonchalarining soni etarli 
bo‘lishi zarur. Belgilangan aniqlikka erish uchun etarli hisoblash maydonchalarining 
soni, asosan, o‘rganilayotgan turning qanchalik tekis tarqalganligi va qisman uning 
mikdoriga bog‘liq. 
Tur qanchalik tekis tarqalgan va ko‘p miqdorda o‘sgan bo‘lsa, shunchalik kam 
hisoblash maydonchalari zarur bo‘ladi. Optimal xollarda kerakli aniqlikka erishish 
uchun 15 ta maydoncha etarli bo‘ladi. Tur notekis tarqalganda esa maydonchalar soni 
50 tagacha etadi, lekin ko‘p hollarda hosildorlikni anikqash uchun 1 metr 
kvadrat bo‘lgan 25 ta maydoncha joylashtirish etarli bo‘ladi, zaruriy maydonchalar 
sonini formula bo‘yicha hisoblash mumkin. 
Statistik kayta ishlash uchun formulalar 
Natijalarni qayta ishlaganda istalgan qo‘llanmalardan foydalanib, umumiy usullarda 
olib borish mumkin. Faqat bir ko‘rsatkich ularda turlicha xarf bilan belgilanish 
hisobga olinsa bas. 
Qo‘yida qo‘llanmalarda kam uchraydigan, lekin natijalarni qayta ishlaganda zarur 
bo‘ladigan formulalarni keltiramiz: 
1. O‘rtacha arifmetik (M
o‘r
) ni aniqlash uchun: 
∑ M
n
M
o‘r
= ------------ (1) 
n 
bunda M
o‘r
— o‘rtacha arifmetik;
M
n
— har bir maydonchadan olingan natijalar;
n- maydonchalar soni. 

---

69 
2. Dispersiya (S) ni hisoblash uchun: 
( ∑ M
n
)
2
S = ∑ M
n
2
----------- (2) 
n
bu erda S— dispersiya; 
∑ M
n
2
— har bir maydonchadan olingan natijalar kvadratlari yig‘-indisi; 
( ∑ M
n
)2— har bir maydonchadan olingan natijalar 
YIRINDISINING 
kvadrati; 
n — maydonchalar soni. 
3. Kvadratik 
OG‘ISH
(s) ni xisoblash: 
s 
s = √ -------- (3) 
n -1 
bunda s — kvadratik og‘ish; 
S — dispersiya; n — maydonchalar soni. 
4. O‘rtacha arifmetik hato (m) ni hisoblash: 
s
m=-------- (4) 
√ n 
bunda m — o‘rtacha arifmetik hato; 
s — kvadratik og‘ish; 
n — maydonchalar soni.
5. Nisbiy hato (ε) ni hisoblash: 
m 
ε
 =
--------x 100% (5) 
M
o‘r
bunda ε — nisbiy hato; m — o‘rtacha arifmetik hato; 
M
o‘r
— o‘rtacha arifmetik. 
6. 10 yoki 15% aniqligida ma’lumot olish uchun zarur bo‘lgan maydonchalar 
soni (n) ni topish: 
v
2
n =------- (6) 
r
2 

---

70 
bunda n — maydonchalar soni. 
v— variatsiyalar koefitsenti; 
r— talab qilingan aniqlik, ya’ni 10% yoki 15%; 
v— variatsiya koefitsenti quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
100 x σ 
v