O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sh. Rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti fakultet Kafedra Fan mustaqil ish mavzu: Bajardi Teksdhirdi Samarqand 2022 Fan va ezoterizm I kirish II asosiy qism

Ezoterizmdagi plyuralizm

Uyg'onish davrining buyuk mutafakkiri. Piko de la Mirandola insonning afsungar sifatidagi faoliyatiga shunday ta’ rif bergan: «Inson afsun va kabbaladan dunyoni boshqarish, o*z taqdirini fan yordamida nazorat qilish uchun foydalanadi1«. Fan, tabiatshunoslik (tabiatni bilish, tabiat bilan muloqot sifatida) va ezoterika (universumning yashirin qonunlari to‘glrisidagi ta’limot sifatida), mohiyat-e’tibori bilan, olam stixiyalariga qarshilik ko‘rsatishning ikki turidir. Ulaming har bin borliqning noaniqligini

o ‘zicha tizginlash, yengish va o‘zlashtirishga harakat qiladi. Fan bilan ezoterikaning o ‘ zaro munosabatlari metamorfozasi shundan iboratki, ma’lumoti kam xalq qaerda fanning yuqori darajada samarali natijalari bilan to'qnash kelmasin, ular mo‘jiza, sehrgarlik, g‘ayritabiiy narsa yoki hodisa deb e’lon qilinadi. Ilmiy taraqqiyot nuqtayi nazaridan fanning ifg‘or yutuqlari tabiiy ilmiy nuqtayi nazardan tushunarlidir. Boshqa ijtimoiy-madaniy muhitda esa ular tushunarsiz bo‘lib tuyuladi. Mantiqiy nuqtayi nazardan fan bilan okkultizmning o ‘zaro aloqasi shunda namoyon bo‘ladiki, fan hali puxta kutubxonasi o'rganilmagan va muvofiq tarzda tushuntirilmagan yashirin (occulta) tabiiy kuchiarning mavjudligini inkor etmaydi. Hozirda fan ayrim g ‘ayrioddiy hodisalar (poltergeyst, mediumizm, telekinez va sh.k.)ning mavjudligini qayd etishga majbur. Ularni tabiiy ilmiy nuqtai nazardan qoniqarli tushuntirish kelajakning ishidir. Okkultizm nuqtayi nazarida turish fanda muxolifatni ochiq targ‘ib qilish degani emas, u tabiiy xususiyatga ega ° ‘zaro ta’sirlarning tabiatga noma’lum bogMiqligini e’tirof etishnigina nazarda tutadi. L. Feyerbaxning fikriga ko‘ ra, fanga amaldagi moddiy tashqi sabablar to‘g‘ risidagi ta’limot deb, magiyaga esa haqiqiy sabablar va umumiy shakllar to g risidagi fan deb qarash lozim. «Magiya yashirin shakllami bilishdan ajoyib harakatlar yoki eksperimentlarni keltirib chiqaruvchi hamda harakatlanuvchi kuchlami ularga ta sirchan narsalar va hodisalarga muvofiq tarzda yaqinlashtirish orqali tabiatning buyuk hodisalarini kashf etuvchi fan yoki san’atdir...»1. Ilmiy va deviant bilim o ‘ rtasida ayrim o'xshash jihatlar va xususiyatlarni qayd etish mumkin. Ular fan bilan ezoterizmning qarama-qarshiligi darajasi haqida o ‘ylashga majbur qiladi. Masalan, nazariy fanning asosiy vazifasi - narsalarning mohiyatini tushunish ~ faqat fanga xos emas. Bu ezoterik bilish, germetizmning ham asosiy vazifasidir. Ilmiy tadqiqotning nazariy darajasi ichki va yashirin o zaro aloqalarni, konseptual harakatni aniqlashni nazarda tutadi. Bu jihatdan u mental (okkult) fanlar sohasidagi yashirin bilimni tushunib yetishga intilishga o ‘xshab ketadi. Ideal modellar bilan ishlash fanda ancha keng tarqalgan. Real obyektlami idealda mavjud mantiqiy konseptual tuzilmalar tarzida ifoda etish bilan bog‘liq maxsus o ‘zgartirish tartib-taomillari ezoterik amaliyotga ham xos. Ilmiy-nazariy kutubxonasi tafakkurning har xil erkinlik darajalarini boshqarib, ideal muhitlar qurish qobiliyati ezoteriyaning ideal voqelikka intilishiga o ‘xshab ketadi. Nazariy bilishda, ayniqsa, hozirgi zamon fizikasida konstruktalar—real obyektning o ‘ rindoshlariga tayanuvchi modelli tadqiqotlar ancha keng tarqalgan. Vaholanki, o'rindoshlik'afsun rasm-rusumlarining asosiy tartib-taomilidir. Afsona, ayniqsa, kuchli namoyon bo‘ luvchi ifoda etib bo‘ lmaslik holati teran mikrofizik tadqiqotlar bilan ma’lum o ‘xshashliklarga ega. Ular shundan iboratki, ko‘pgina ilmiynazariy aloqalar o ‘z reprezentatiga ega emas. Vena pozitivistlar to'garagining vakili M. Shlik: «Masalan, tortilish kuchi yoki kvant-mexanik o‘tishni qanday ko‘rsatish mumkin?», degan savolni o ‘rtaga tashlab, nazariy-bilish mazmunidagi reprezentatsiya imkoniyatini umuman inkor etadi. Ezoterizmga yaqinlik kuzatuvchanlik muammosida ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. hozirgi zamon mikrofizikasi mazkur muammoni shunday hal qiladiki, kuzatuvchining o ‘zi butun tizimning ajraJmas tarkibiy qismiga aylanadi. Kuzatish va ayni paytda tizimni o‘zgartirmaslik mumkin emas. N. Bor va V. Geyzenberg XX asrning 20-yillaridayoq qayd etib o ‘tganidek, fizikada tajriba o ‘tkazish chog‘ida obyektni kuzatish jarayonida mazkur obyektga ma’ lum ta’sir ko‘ rsatiladi. Bu qarash kuzatuvchi bilan kuzatilayotgan narsaning birligi to‘g‘ risidagi qonun bilan kesishadi. Shu narsa diqqatga sazovorki, XX asrning 30-yillarida Shri Aurobindo ongning bunyodkor kuchi g‘oyasini ilgari suruvchi integral yoga falsafasini yaratadi. Xuddi shu davrda kvant mexanikasining maydondagi o‘ zaro ta’sirlarining fizik ma’nosi kashf etiladi. Radiotexnika va elektronika institutining laboratoriyalarida o ‘tkazilgan inson biomaydonini o ‘rganish natijalari shuni ko‘rsatadiki, bunday biologik obyekt atrofida uning kichik tizimlari haqida axborot beruvchi jismoniy maydonlar175 kutubxonasi ning murakkab manzarasi hosil bo‘ladi. Mazkur kichik tizimlarning sakkiz turi farqlanadi. Ular o ‘ta notui^‘un bo‘lib, zamon va makonda juda tez o ‘zgaradi. hozirgi zamon biofiziklari tomonidan e ’tirof etilgan va korpuskulyar-to‘lqinli tabiatga ega bo‘lgan mazkur maydon komponenti qadimgi ta’ limotlarda ham uchraydi. Yashirin bilimlar o ‘zida zohir bo‘ lgan ongni o'zgartirish hamda o ‘tmish va kelajak to‘g ‘risida axborot olish imkoniyati bilan odamlarni hamisha o ‘ziga tortgan va ayni paytda cho‘chitgan. Qadimgi germetik falsafa tamoyillarida keyinchalik an’anaviy ilmiy fikrlash usuli bilan bog‘langan mushohada yuritishning konseptual sxemalari ko‘zga yaqqol tashlanadi.

Xulosa
Aniq fanlar va ezoterizm sonni olamning asosi deb qabul qilishda ham kesishadi. Son nisbati deb qaraladigan dunyoning o zaro aloqalari va nisbatlari hozirgi zamon fanining zaruriy negizidir. Jadvallar, matematika formulalaridan keng foydalaniladi. Terminologik apparatning aniqligi va tozaligiga intilish yaqqol ko‘zga tashlanadi. Rivojlanish mexanizmi deb tushuniladigan son va sifat o ‘zgarishiarining o ‘zaro o ‘tishi to‘g‘risidagi mashhur dialektika qonuni, Olam kitobi matematika tilida yozilganligining yorqin dalilidir. Qadimgi kabbalada kuchli bo‘ lgan numerologik jihat Pifagor maktabida ham yaxshi rivojlangan. Bu aniq ilmiy nazariyalarning ezoterik bilimlar majmuyi bilan uzviy aloqasi qadimgi an’anaga ega ekanligini ko‘ rsatadi. Ammo bu aloqa juda o ziga xos aloqadir. Fan hozirgi qarashlar nuqtayi nazaridan sababiy bog‘liqlikka asoslangan dunyoni oqilona tushunish usuli sifatida e’tirof etiladi. Mazkur fan endigina atak-chechak qilayotgan paytda qadimgi bilimlar tizimida turli-tuman tarmoqlar faoliyat ko‘rsatgan, ular orasida matematika, tibbiyot, geometriya, geografiya va kimyo ham bo Igan. Fan, to ^ riro g 'i, uning qadimgi prototipi bilimlar va ma’lumotlaming ancha puxta ishlab chiqilgan mukammal tizim i-okkult soha tarkibiga kii^an. Shuning 176 kutubxonasi uchun ham fan bilan okkultizmning aloqasi kelib chiqishiga tayanuvchi irsiy aloqada deb aytish mumkin. Hozirgi kunda dunyoda okkult fanlaming 30 ga yaqin tun bo‘lib, ular orasida okkult tibbiyoti, ayniqsa, keng e’tirof etilgan, gennetizm esa ezoterik bilimlarning eng qadimgi sohasi hisoblanadi. Germetizm hamisha ikkala tom on uchun ham muhim deb qabul qilingan, u fizik tabiatning moddiy kuchlariga qaraganda, ta’sir ko‘ rsatishning yanada nozik usullaridan foydalanishga tayangan. Tayanch tushunchalar Ezoterizm, deviant yo‘ nalish, anaxronizm, spiritizm, okkultizm, kabbala, g‘ayritabiiy g‘oya, astrologiya, protofenomen.