O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim fakulteti maktabgacha ta`lim nazariyasi va metodikasi kafedrasi

1.Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy harakat turlari

Inson o’z turli faoliyatida foydalanadigan yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish, tirmashish kabi hayotiy zarur harakatlarga asosiy harakatlar deyiladi. Bu harakatlarning doimiy zarur asosi muvozanati his etishdir.

Asosiy harakatlar dinamik xarakterga ega. Ular ko’p miqdordagi mushaklarni ishga soladi va barcha funksional jarayonlarni faollashtirib, organizmga yaxlit ta’sir etib, bolaning jismoniy rivojlanishi va sog’lomlashishiga yordam berib, butun organizmning hayot faoliyatini oshiradi.

Nerv tizimining boshqarish faoliyati asosiy harakatlarning takomillashuvini belgilaydi. Asosiy harakatlarni rivojlanishi bilish, irodaviy, emosional, psixik tarbiyalash jarayonlari bilan bog’liqdir.

Asosiy harakatlar bolada turlicha mo’ljal olishni tarbiyalashga xizmat qiladi; fazoda-harakat bo’lishini predmetlarning uzoqligini va joylashish o’rnini, predmetlar o’rtasidagi fazoviy nisbatlarni, ko’z bilan mo’ljallashni rivojlantirish; harakatlarni belgilangan yoki individual sur’atda bajarish; jamoa bulib harakat qilish chog’ida mo’ljal olish barcha gruh saflanayotgan va qayta sarflanayotganda, tarqalib harakat qilayotganda o’z o’rnini topish; birgalashib harakat qilayotgandagi turli vaziyatlarda mo’ljal ola bilish.

Asosiy harakatlar chiroyli, to’g’ri qad-qomatning shakllanishiga, xarakatlarning aniq, uyushgan bo’lishiga yordam beradi.

Asosiy harakatlar siklik va asiklik turlarga bo’lina oladi. Siklik tipdagi harakatlar butun gavda va uning alohida qismlari to’xtovsiz ravishda dastlabki holatga (yurish, yugurish) qaytayotganda bir xil siklning doimiy bajarilishi bilan amalga oshadi.

Siklik tipdagi harakatlar tez o’zlashtiriladi va avtomatlashadi. Harakatlarning almashinishi va ularni takrorlashda tegishli mushak sezgilari bilan sikllar takrorlanish izchilligining bog’liqligi mazkur harakatning ritmliligini hosil qiladi.

Asiklik tipdagi harakatlar takroriy sikllarga (uloqtirish, sakrashlar) ega bo’lmaydi.

Har bir shunday harakat o’zida harakat fazalarining muayyan izchilligini saqlaydi, ayrim fazalarni bajarishning muayyan ritmiga ega bo’ladi.

Asiklik xarakatlar siklik harakatlarga qaraganda o’zlashtirishning juda izchil bo’lishini talab qiladi. Ularni bajarishda harakatlarning birmuncha murakkab koordinasiyasi, diqqatni yig’ish va irodaviy zo’r berish zarur bo’ladi.