|
Təlim fəaliyyəti prosesində emosiolarının təzahür xüsusiyyətləri
Açar sözlər: emosional sahə, emosional vəziyyət, təlim fəaliyyəti, insan psixikası, təlim prosesi və s.
Ключевые слова: эмоциональное поле, эмоциональное состояние, учебная деятельность, психика человека, процесс обучения и др.
Keywords: emotional field, emotional state, learning activity, human psyche, learning process, etc.
İnsanın emosional sahəsinin öyrənilməsi psixologiyanın aktual və perspektivli problemlərindən biridir. Hazırda emosional sfera bir çox sahələrdə inkişaf edir və yaş baxımından ətraflı öyrənilir. "6-8 yaşlı uşaqlar üçün emosional vəziyyətlərini idarə etmək və emosional reaksiyalarını tənzimləmək hələ də çətindir.
Təlim fəaliyyətinin təsiri altında uşağın davranışının təkcə intellektual deyil, həm də emosional sahəsi yenidən qurulur. Onun hissləri fəaliyyətlərdə və davranışlarda getdikcə daha çox motivasiya əhəmiyyəti qazanır. Emosionaların dərketmə dərəcəsi artır və onlar uşağın bilik obyektinə çevrilməyə başlayır.
“Təlim prosesi idrak fəaliyyətinin xüsusiyyətlərinə, uşağın təbiətinə əsaslanır” - bu müddəa K.D. Uşinskinin təlim prosesinin mahiyyətini dərk etməyə yanaşmasını müəyyənləşdirir [6]. Çox vaxt şagirdlər emosional həddən artıq həyəcanlı vəziyyətdə olduqları zaman məlumatları qəbul etməli olurlar.
K. İzard-ə görə aşağıdakı emosional vəziyyətlər fərqləndirilir və onların hər biri öz psixoloji xüsusiyyətlərinə və insan varlığının əsas motivasiya sistemini təşkil edən xarici təzahürlərə malikdir: maraq (kimi emosiya), sevinc, təəccüb, əzab, qəzəb, ikrah, nifrət, qorxu, utanc [3]. Duyğular bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur və bir-birini gücləndirə və ya zəiflədə bilir. Qavrayış, idrak və kinetik proseslərə təsir göstərir.
Fəaliyyətin uğuru daha çox uşaqların nə dərəcədə maraqlı olmasından, onların fəallığından və təşəbbüsündən asılıdır. “Təlim prosesində uşaqların tələbatlarının, istək və maraqlarının, cəmiyyətin tələb və mənafelərinin daşıyıcısı kimi müəllimlərin arzularının, həyatın obyektiv şəraitinin diktəsi ilə əlaqələndirilməsi pedaqogikanın problemlərindən biridir”.
Tədqiqatçılar uşaqların sinifdə maraqlı həyat sürmə fürsətini yaxşı dərsin əlaməti hesab edirlər. Ona görə də “dərslər parlaq estetik və emosional tərbiyəvi məqsədyönlülüyü, axtarış ruhu, müəllimin yaradıcılığı və şagirdlərin yaradıcılığı, təlimlə təlimin vəhdətini təmin etməklə seçilməlidir” [1, 5].
İnsan psixikasında müvəqqəti dəyişikliklərə səbəb olan, xarici və daxili amillərə təsir edən, həmçinin davranış və fəaliyyətin uğuruna təsir edən, insanın davranış və fəaliyyətinin effektivliyini artıran dəyişdirilmiş psixi vəziyyətlər var. Məktəb təlimi təkcə uşağın fəaliyyətinin xüsusi sosial əhəmiyyəti ilə deyil, həm də böyüklər modelləri ilə dolayı əlaqələri və hamı üçün ümumi fəaliyyət göstəriciləri, elmi anlayışların mənimsənilməsi ilə seçilir. Bu amillər onun psixi funksiyalarının inkişafına, şəxsiyyətin formalaşmasına və insan davranışına təsir göstərir [2].
Emosiyaların ehtiyaclarla əlaqəsi təlim prosesində uşaqların emosional xüsusiyyətlərinin yaş xüsusiyyətlərini bilmək və nəzərə almaq vacibliyini yaradır. Yadda saxlamaq lazımdır ki, təlim hətta bioloji, fitri ehtiyaclara təsir göstərə bilər, həmçinin onların təzahür dərəcəsini və formalarını dəyişdirə bilər.
İdrak ehtiyaclarının, eləcə də sosial şərtləndirilmiş ehtiyacların formalaşmasında təlimin rolu böyükdür. Artan emosional aktivləşmə ilə xarakterizə olunan inkişaf mərhələsində duyğularla əlaqəli maarifləndirici fəaliyyətlərin köməyi ilə ehtiyaclar sahəsinin genişləndirilməsi diqqəti cəlb edən xarici təsirlərin genişlənməsinə kömək edə bilər ki, bu da diqqətin yaxşılaşmasına səbəb olacaqdır [4].
ƏDƏBIYYAT SIYAHISI
Бардин К.В. Как научить детей учиться: Кн. для учителя. - М.: Просвещение, 1987. - 112 с.
Зобков В.А. Психология младших школьников с различными типами отношения к физической культуре // Теория и практика физической культуры. - 1996. - № 1. - С. 16-17.
Изард К.Е. Психология эмоций / Под ред. Л.Я. Гозмана, М.С Егоровой. - М.: Изд-во МГУ, 1999. - 439 с
Ильин Е.П. Эмоции и чувства: Учеб. пособие- СПб: Питер, 2011. - 287 с.
Лях В.И., Мейксон Г.Б., Кофман Л.Б. Концепция физического воспитания детей и подростков // Физическая культура: воспитание, об¬разование, тренировка. - 1996. - № 1. - С.5-10.
Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. В 2-х т. - Т.2. Вопросы обучения / Под ред. В.Я. Струминского. - М.: Учпедгиз, 1954. 735 с.
Do'stlaringiz bilan baham: |
