O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Tog‘lar va tog‘ tizimlari. Yevrosiyoning tog‘lari va tog‘ tizimlari ham yassi 

tog‘lik va tog‘liklarga o‘xshash Yer kurasining taraqqiyot tarixida birin-ketin yuz 

bergan  turli  xil  burmalanish  bosqichlarida  vujudga  kelgan.  Materikning  shimoliy 

va  o‘rta  qismlarida  joylashgan  Skandinaviya,  Ural,  Birranga,  Verxoyansk, 

Cherskiy,  Qozog‘iston  burmali  tog‘lari,  Tyanshan,  Oltoy,  Sayan,  Baykalorti  kabi 

burmali-palaxsali va palaxsali tog‘ tizmalari ancha qadimgi tog‘lar hisoblanadi. Bu 

tog‘lar kaledon, tersin va mezozoy burmalanish davrlarida hosil bo‘lib, bir necha 

millionlab  yillar  davomida  ekzogen  kuchlar  ta’sirida  kuchli  yemirilgan, 

peneplenlashgan va past tog‘larga aylangan. Ulardan ba’zilari, masalan, Tyanshan, 

Oltoy,  Sayan,  Ural  tog‘lari  keyinchalik  yangi  tektonik  harakatlar  natijasida 

qaytadan  ko‘tarilgan  va  yashirgan.  Xuddi  shunday  Markaziy  Osiyoning 

paleozoyda  vujudga  kelgan  burmali-palaxsali  va  palaxsali  Mongoliya  Oltoyi, 

Kunlun tog‘ tizmalari va uning shimoliy tarmoqlari bo‘lgan Oltintog‘ va Nanshan 

tizmalari  ham  neogen-antropogen  davrlarida  shiddatli  yangi  tektonik  harakatlar 

natijasida  o‘rtacha  3000-4500  m  balandlikkacha,  ayrim  cho‘qqilari  6000-7000  m 

gacha ko‘tarildi. 

Yevrosiyoning eng yosh, harakatchan baland tog‘lari va yirik tog‘ tizimlari 

alp burmalinish boskichida hosil bo‘lgan. Ular asosan ikkiga mintaqada Alp-

Himolay va Tinch okean mintaqalarida joylashgan. Janubiy YYevropa va Janubi-

G‘arbiy Osiyo bo‘ylab cho‘zilgan Alp, Karpat, Pireney, Andalus, Qrim, Kavkaz, 

Elburs, Zagros, Kopetdog‘, Pomir, Hinduqush, Himolay too‘ tizimlari Alp-

Himolay mintaqaga mansub. Ularning aksariyatini balandligi 5000-6000 m 

atrofida. Ko‘pchilik cho‘qqilarning baland nuqtasi 7000 m dan hatto 8000 m dan 

ham oshadi. Jumladan Himolay tog‘ tizmasidagi Jomolungma (Yeverest) cho‘qqisi 

(8848 m), Kanchenjanga cho‘qqisi (8585 m), Dxaulagiri cho‘qqisi (8221), 

Qorakurumdagi Chogori (Goudin Osten) cho‘qqisi (8611 m), Hinduqushdagi 

Tirichmirch cho‘qqisi (7690 m) va boshqalar. Bu tog‘larning barchasida alp 

tipidagi relef shakllari keng tarqalgan. Baland tog‘ tizmalarining chekka klemlarida 

va flish bukilmalarida vujudaa kelgan Karpat, Bolqon, Apennin, Dinor, Tavr, 

Makran kabi tog‘larda tektonik ko‘tarilmalar kam bo‘lgan. Bular o‘rtacha 

balanddikdagi tog‘ tizmalari bo‘lib, ularning suvayirg‘ich tepaliklari gumbazsimon 

shaklga ega. Erozion relef shakllari yaxshi rivojlangan. 

Yevrosiyoning Tinch oken mintaqasiga Osiyoning sharqiy qismidagi Koryak 

tog‘ligi,  Kamchatkaning  O‘rtalik  va  Sharqiy  tog‘lari,  Sixote-Alin  tog‘larining 

sharqiy  qismi,  Hindixitoyning  g‘arbiy  qismida  joylashgan  Rakxayn  tog‘  tizmasi 

hamda  Saxalin,  Xokkaydo,  Tayvan,  Kalimantan,  Sumatra,  Yava  orollaridagi 

tog‘lar kiradi.