O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi


SHIMOLIY AMERIKANING IQLIMI VA IQLIM MINTAQALARI, ICHKI



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet262/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   258   259   260   261   262   263   264   265   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

 


SHIMOLIY AMERIKANING IQLIMI VA IQLIM MINTAQALARI, ICHKI 

SUVLARI. 

 

Iqlimi 

Shimoliy  Amerikaning  iqlim  xususiyatlarini  shakllanishida  va  iqlim  hosil 

qiluvchi omillar qatorida birinchi urinda geografikrni va orografik tuzilishi turadi. 

Materik  shimoldan  janubga  qarab  katta  masofaga  cho‘zilganligi  tufayli  iqlim 

sharoiti juda xilma-xil va shimoliy yarim sharning ekvatorial mintaqasidan boshqa 

barcha  iqlim  mintaqalarini  kesib  o’tadi.  Shimoliy  Amerikada  Yevrosiyo  materigi 

singari  shimoldan  janubga  qarab  quyosh  radiatsiya  miqdorining  ortib  borishi 

iqlimning  mintaqaviy  farqlarini  kelib  chiqishiga  sabab  buladi.  Binobarin,  materik 

xududida  kuyidagi  iqlim  mintaqalari  birin-ketin  almashinadi:  arktika,  subarktika, 

mu’tadil,  subtropik

 

tropik  va  subekvatorial.  Materikning  eng  keng  joyi  mu’tadil 



kengliklarga tug‘ri keladi. Shuning uchun uning asosiy katta qismida mo‘’tadil va 

subtropik  mintaqalarning  iqlim  tiplari  xukmronlik  qiladi.  Janubga  borgan  sari 

materik 

qiyofasi 

torayib, 

tropik 


iqlim 

mintakasi 

egallagan 

maydon 


kamayadi.Xuddi  shunday  shimolda  arktika  va  subarktika  iqlim  mintaqalari 

materikning chekka qismlarini, Kanada Arktika arxipelagini va Grenlandiya orolini 

o‘z ichiga oladi. 

  Shimoliy  Amerika  iqlimini  shakllanishiga  Tinch  okeanidagi  Aleut 

minimumi  va  Gavayi  antitsikloni,  Atlantika  okeanidagi  Islandiya  minimumi  va 

Azor  antitsikloni  kabi  markazlar  ta’sir  ko’rsatadi.  Bu  markazlar  uzaro  va 

materikning  mahalliy  markazlari  bilan  aloqadorlikda  bo‘lib  xavo  massalarining 

umumiy sirkulyatsiyasini vujudga keltiradi va ular fasllarga qarab o‘zgarib turadi. 

  Materikning  orografik  tuzilishi  uning  shimoliy  qismi  bilan  janubiy  qismi 

o‘rtasida havo massalarini erkin harakat qilishiga, issik va sovuq havolarni tez-tez 

almashinib  turishiga  qulay  imkoniyat  yaratadi.  Shuning  uchun  Shimoliy 

Amerikaning  poyonsiz  va  tusiqsiz  ichki  tekisliklari  orqali  Shimoliy  muz



 

okeanining sovuq xavo massalari bemalol Meksika qultig‘i qirg‘oqlarigacha yetib 

keladi  va  aksincha  Meksika  suv  xavzasi  ustida  hosil  bo‘lgan  iliq  xavo  massalari 

materikning  shimoliy  qirg‘oqlarigacha  yetib  boradi.  Bu  esa  Buyuk  va  Markaziy 

tekisliklarda  xavo  frontlarini  keskinlashuviga,  yoz  bilan  qish  o‘rtasidagi  ob-

xavoning  keskin  farq  qilishiga  olib  keladi.  Natijada  janubda  xavo  haroratini 

pasayish va shimolda ko‘tarilish xolatlari tez-tez takrorlanib turadi. 

  Materikda  xavo  haroratining  taqsimlanishi  radiatsiya  balansi  va  atmosfera 

sirkulyatsiyasi  xususiyatlarini  o‘zida  aks  etdiradi.  Kishda  Shimoliy  Amerikaning 

katta  qismida  harorat  qonuniy  ravishda  janubdan  shimolga  qarab  pasaya  boradi. 

Materikning yanvar izotermalari YYevropaning yanvar izotermalaridan keskin farq 

qilib, uning xududini sharqdan g‘arbga qarab kesib o‘tadi. Faqatgina Atlantika va 

Tinch  okeanlari  soxillarida  izotermalarning  yunalishi  shimol  tomonga  qarab 

boriladi. 

  Materikning  shimoliy  yarmida  yanvarning  o‘rtacha  harorati  manfiy.  Kish 

harorati  Atlantika soxillarida,  Labrador  yarim  orolining  shimolida 0°S dan  -20°S 

gacha,  Kanadaning  ichki  tekisliklarida  -10°Sdan  -30°S  gacha  uzgarib  turadi.  Eng 

minimal  harorat  Yukon  daryosi  xavzasida  -»60°S  gacha  pasaygani  kuzatilgan. 




Shimoliy  Amerikaning  shimoli-g‘arbiy  soxilida,  40°  sh.k.  dan  shimolda 

yanvarning o‘rtacha harorati 0°S dan +5°S gacha va 60° sh.k. da va Alyaskaning 

janubiy soxilida -5°S dan -10°S gacha o‘zgarib turadi. Bu yerda qish oylarida xavo 

haroratining yuqoriroq bo‘lishiga sabab Aleut iliq oqimining ta’siridir. 

  Yanvarning  o‘rtacha  harorati  40°  sh.k.  dan  janubroqda  0°S  dan  yuqori 

ko‘tarila boshlaydi va Meksikaning shimolida, Florida yarim orolida +15°G gacha 

yetadi.  Materikning  janubi  tropik  kengliklar  xavo  massasi  ta’sirida  bulganligi 

uchun  qish  iliq  buladi.  Biroq  ayrim  paytlarda  siklonlarning  faoliyatini  kuchayishi 

natijasida  arktika  va  subarktika  sovuq  xavolarining  janubga  ilik,  xavo  frontini 

yorib  kirib  kelishi  munosabati  bilan  harorat  Meksika  k,ultigi  qirg‘oqlarida  -20°S 

gacha, Florida yarim orlining janubida -3°S gacha pasayadi. 

Yoz oylarining harorati ham qish fasliga o‘xshash janubdan shimolga tomon 

pasaya boradi. Yozning harorati materikning hamma joyida musbat. 

Iyul izotermalari materikni sharqdan g‘arbga qarab deyarli tekis kesib o‘tadi- 

Lekin  Atlantika  va  Tinch  okeanlari  soxilparida  izotermalarning  yo‘nalishi  okean 

ustidagi  xavoga  nisbatan  sovuqroq  xavo  massalari  ta’siri  natijasida  janubroqqa 

karab uzgaradi. Alyaskaning shimoliy qirg‘oqlarida, Lavrentiya yassi tog‘ligida va 

Labrador  yarim  orolida  iyulning  o‘rtacha  harorati  10°S  atrofida.  Buyuk  kullar 

rayonida, Appalachi tog‘lari, Buyuk va Markaziy tekisliklarning shimoliy qismida 

o‘rtacha  harorat  20°S  gacha  ko‘tariladi.  Yozning  eng  issiq  jazirama  kunlari 

Shimoliy  Amerikaning  janubi-g‘arbiy  qismi  uchun  xosdir.  Kolorado  daryosining 

kuyi  qismida,  Ajal  vodiysida  iyul  oyinint  o‘rtacha  harorati  30-32°S  ga  teng. 

Maksimal  harorat  Ajal  vodiysida  kuzatilgan  bo‘lib  57°s  dan  oshgan.  Bu  g‘arbiy 

yarim shardagi eng yuqori ko‘rsatgich hisoblanadi. 

  Atmosfera  yog‘inlarining  taqsimlanishi  va  rejimi  xavo  massalarining 

sirkulyatsiyasiga,  xususiyatiga,  joyning  orgrafik  tuzilishiga  bogliq.  Shimoliy 

Amerika  xududining  namlanishida  Tinch  okeanga  nisbatan  Atlantika  okeanining 

roli katta. Chunki Tinch okeanning ta’sir doirasi asosan materikning g‘arbiy qismi 

bilan  chegaralanadi. Kordilera tog‘  tizimi  shimoldan  janubgacha  to‘sik vazifasini 

bajarib,  Tinch  okeandan  keladigan  nam  xavo  massalarini  ushlab  koladi.  Natijada 

atmosfera  yog‘inlarining  katta  miqdori  Kordileraning  g‘arbiy  yon  bag‘riga  va 

g‘arbiy soxillariga tushadi. Eng kup namgarchilik 40° sh.k dan shimolroqda bo‘lib, 

yillik  yog‘in  miqdori  5000  mm  gacha  boradi.  Mu’tadil  mintaqaning  qolgan 

joylarida yog‘ingarchilik ancha kamayadi. 

  Materikning  sharqiy  katta  xududi  Atlantika  okeanidan  keladigan  xavo 

massalari  ta’sirida  bo‘lib,  sharqiy  xavo  massalari  Appalachi  tog‘laridan  va 

Markaziy tekisliklardan o‘tib, Kordileragacha yetib boradi. Kanadaning sharqiy va 

AKShning  shimoli-sharqiy  Kismlarida  yiliga  1000  mm  atrofida  yog‘ingarchilik 

buladi. Bu regiondan siklonlarning tez-tez o‘tib turishi hisobiga yog‘ingarchilik yil 

davomida  bir  me’yorda  taqsimlangan.  Ichki  tekisliklarda  yillik  yog‘ingarchilik 

miqdori  400  mm  dan  800  mm  gacha  o‘zgaradi.  Subarktika  iqlim  mintaqasida 

haroratning past bo‘lishi oqibatida yog‘ingarchilik 400-300 mm gacha kamayadi.  

  AKSH  ning  sharqiy  qismi  janubi-sharqiy  musson  shamollari  ta’sirida 

bo‘lganligi  sababli  yiliga  1500  mm  gacha  yog‘in  yog‘adi.  Fapbga  borgan  sayin 

yog‘ingarchilik  miqdori  kamayib,  Missisipidan  sharqda  1000  mm  ni  va  Koyali 



tog‘lar etagida 330 mm ni tashkil etadi. Katta xavzaning janubida, Ajal vodiysida 

yog‘ingarchilik  juda  kam  bo‘ladi,  yillik  yog‘in  miqdori  xatto  100  mm  ga  ham 

yetmaydi. 

Ichki  yassi  tog‘liklardan  g‘arbda  Tinch  okeandan  keladigan  xavo  massasi 

ta’sir  eta  boshlaydi."  Yezda  quruq  passatlarning,  qishda  siklonlarning  ta’siri 

kuchayadi.  Yog‘ingarchilikning  ko‘p  bo‘lishi  siklonlar  faoliyati  bilan  bog‘lik, 

bo‘lganligi  sababli  maksimum  yomg‘ir  qish  oylariga  to‘g‘  ri  kelib  uning  yillik 

miqdori Sakramentoda 600 mm ni va Oregon shtatida 1000 mm ni tashkil etadi. 

  Meksika  va  Florida  xududlarida  Atlantika  okeanidan  keladigan  tropik xavo 

massalari  va  siklonlar  hisobiga  atmosfera  yog‘inlarining  maksimal  qismi  yoz 

oylariga  to‘g‘ri  keladi.  Meksika  qo‘ltig‘i  qirg‘oqlari  atrofida  2000  mm  gacha 

yomg‘ir  eg‘ka,  Meksika  tog‘  oralig‘i  yassi  tog‘larida  bu  kursatkich  500-600  mm 

gacha kamayadi. Mexikoda bir yilda o‘rtacha 590 mm yomg‘ir yog‘adi. 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   258   259   260   261   262   263   264   265   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish