O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Ko‘p  yillik  muzloq  yerlar.  Ko‘p  yillik  muzloq  yerlar  o‘ziga  xos  geografik 

hodisadir.  Bu  muzloqlar  bir  necha  yildan  tortib  bir  necha  ming  yillar  davomida 

sovigan holatda saqlanib kelayotgan tog‘ jinslaridir. Uning harorati doimo 0°S dan 

past. Ko‘p yillik muzloqlar abadiy muzloqlar ham deyiladi. 

Ko‘p  yillik  muzloq  yerlar  Yevrosiyoning  shimoliy  va  shimoli-sharqiy 

qismlarida  keng  tarqalgan.  Abadiy  muzloqlar  shimolda  Severnaya  Zemlya, 

Novosibirsk  orollari,  Yamal  va  Taymir  yarim  orollaridai  boshlanib,  janubda 

Mongoliya  hududigacha  kirib  boradi.  Uning  maydoni  12  mln  km.2  atrofida. 

Materikning 25% dan ziyodroq qismini egallab olgan. 

Muzloq  yerlar  Yevrosiyo  hududida  ikki  xil  shaklda-yaxlit  va  orol  shaklida 

tarqalgan.  Yaxlit  muzloq  yerlar  faqat  Sibirning  shimoliy-sharqiy,  shimoli-sharqiy 

qismlarini  va  Shimoliy  Muz  okeanining  Osiyo  qismidan  orollarini  ishg‘ol  qilgan. 

Yaxlit muzloq yerlarning janubiy chegarasi Yamal va Gidan orollarining shimoliy 

qismidan,  Dudinka  ordali,  Vilyuy  daryosining  Lenaga  quyilish  joyidan 

shimolroqdan  o‘tib,  Sharqiy  Sibirda  Indigirka  va  Kolima  daryolarining  yuqori 

oqimidan  o‘tadi  va  Anadirdan  janubroqda  Tinch  okean  sohiliga  chiqadi.  Ko‘p 

yillik muzloqlar uchraydigan qolgan hamma hududlar muzloq yerlar orol shaklida 

bo‘lgan yoki eriydigan oblastlarga qaraydi. 

---

Muzloq  yerlarning  qalinligi  hamma  joyda  bir  xil  emas.  Masalan,  Kola  yarim 

orolida muzloq qatlamning qalinligi. 25 m, Pechora havzasida 100-200 m. Vilyuy 

tekisligi  va  Markaziy  Yoqutistonda  1500  m  gacha  boradi.  Bu  yerdagi  muzlab 

qolgan  tog‘  jinslarida  muzlar  ham  bor.  Yozda  haroratning  kutarilishi  natijasida 

muzloq qatlam yuzasi 100-150 sm gacha qalinlikda eriydi. 

Ko‘p yillik muzloq yerlarda yer osti suvlari muzloq ostida, muzlod oralig‘ida 

va  muzloq  ustida  yer  yuzasiga  yaqin  joylashgan.  Natijada  muzloq  yerlar  yer  osti 

suvlarining  harakatini  qiyinlashtiradi,  O‘rta  va  Sharqiy  Sibir  daryolarini  yer  osti 

suvlaridan  to‘yinishini  chegaralab  qo‘yadi.  Bunday  sharoitda  yer  osti  suvlari 

qupinma  yaxmalaklar,  shishma  do‘nglar  (gidrolakkolitlar)  va  relefning  boshda 

shakllarini  hosil  qiladi.  Muzloq  gruntning  erishi  va  cho‘kishi  termokarst 

hodisalarini keng tarqalishiga imkon yaratadi. 

Abadiy muzloklarning hosil bo‘lishi tug‘risida ikki xil fikr bor. Ayrim olimlar 

muzloq yerlarni hosil bo‘lishini qishning qattiq sovuqligi, qorning kam yog‘ishi va 

haroratning  0°S  dan  past  bo‘lishi  sabab  bo‘lgan  deb  hisoblashadi.  Boshqalari  esa 

muzloqlarni  hosil  bo‘lishini  qadimiy  materik  muzliga  davri  bilan  bog‘lashadi. 

Chunki  muzloq  qatlamning  qalinligi  ko‘p  yillik  muzloqlarning  juda  qadimgi 

ekanligidan  dalolat  beradi.  Bunga  misol  muzloq  qatlamlar  orasidan  qadimgi 

hayvonlardan bir turi bo‘lgan mamontlarning qoldiklarini topilganlitidir. 

Muzlok,  yerlar  xo‘jalik  ishlarini  amalga  oshirishda  ancha  qiyinchiliklar 

to‘g‘diradi.  Turar  joylar,  yullar,  inshoatlar,  sanoat  va  kommunikatsiya  qurish 

ishlarini ancha qiyinlashtaradi.