O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Kurash choralari. Bu hasharotga qarshi odatdagi agrotexnik tadbirlardan boshqa yana kimyoviy dorilar ham qo’llaniladi; hasharot tushgan ekinlarga bariy xlorid eritmasi gektariga 750-1000 lhisobidan purkaladi; eritma, suvning har litriga 35-50 gdan bariy xlorid qo’shib tayyorlanadi. Ekinning har gektariga 15-30 kgdan DDT (faqat o’simlik gullashdan oldin) yoki geksaxloran dustini changlasa ham yaxshi natija beradi.

Nazorat savollar..

1. Moyli ekinlar zararkunandalariga ko’laniladigan yangi pereparatlarni ayting.

2. Tolali ekinlarning zararkunandalarining entomofaglarini ayting.
22 - mavzu: Sabzavot ekinlarining zararkunandalari

Reja:

1. Sabzavot ekinlarining suruvchi zararkunandalari va ularga qarshi kurash tizimi.

2. Sabzavot ekinlarining kemiruvchi zararkunandalari va ularga qarshi kurash tizimi.

Pomidor zang kanasi – Aculops licopersici Massee. Kanalar (Acariformes) turkumining, to’rt oyoqli kanalar (Tetraphodili) to’ng’ich oilasiga Eriophyidae oilasiga mansub o’simlikxo’r kana.Kanalarning keng tarqalgan turi. Bunga asosan pomidor ko’chati bilan tarqalish mumkinligi, hamda qisqa masofalarga turli uchadigan Hasharotlarning va qushlarning tanasiga yopishib tarqaladi. Yaqin o’tmishda 1980-nchi yillargacha O’zbekistonda bu kananing ahamiyati yo’q darajada edi. 1990-nchi yillarga kelib ushbu zararkunandaning respublikamizda tarqalgan areali deyarli barcha viloyatlarni o’z ichiga oldi. Ko’shni Turkmanistonda ham bu zararkunanda kuchli holda tarqagan. Pomidor zang kanasi xozirgi kunda pomidor va kartoshkaning eng asosiy zararkunandalaridan biriga aylandi desak bo’rttirmagan bo’lamiz. Pomidor zang kanasi yil davomida to’xtamay rivojlanishi xam mumkin. Bunda ochiqdagi ekinlardan kuzda issiq xonalarga o’tib rivojini davom etadi. Lekin ko’p kismi yozda kayerda rivojlangan bo’lsa, o’sha yerda qishlab qoladi. Buning uchun yerning ustki qatlamida, xas cho’plar orasida nimfa xolatida qishlaydi. Zararkunanda uchun eng maqbul sharoit – bu havo haroratining – 25-30⁰S, namligini esa – 30-40% bo’lishidir. Shu sharoitlarda kana rivojlanishining 1 sikli 7 kunda ado etiladi. Bir mavsumda kana 15 dan 25 tagacha bo’g’in berishi mumkin, shulardan 10-15 tasi iyun-avgustda o’tadi. Kana, zararlangan o’simlik barglarining ham ustki va ham ostki tarafini bosishi mumkin. O’simlikning pastki barglari, novdalari zararlana boshlaydi. U asta-sekin tepa-ga tarqab ketadi. Zararlangan novda qo’ng’ir tuscha ega bo’lib silliqlashadi; barglarida esa sariq dog’lar paydo bo’lib, umumiy tusi qo’ng’ir bo’la boshlaydi. Zararlangan gul va mayda meva nishonalari, hamda barglari qurib to’kilib ketadi; yirik mevalarning yuzida to’r singari rasm paydo bo’lib tirishib yoriladi. Bunday mevaning oziqali sifati va ko’rinishi yo’qoladi, qisman chiriy boshlaydi. Qattiq zararlangan o’simlik hosildan 100% ga ajraladi. Ayniqsa iyul-avgust oylarida pomidor va kechki kartoshka ko’p talofat ko’radi.

Oqqanotlar. Teng qanotli hasharotlar (Homoptera) turkumining, oqqanotlar (Aleyrodidae) oilasiga mansub (batafsil 2.2-bobda keltirilgan). Ituzum gulli ekinlar orasida ayniqsa pomidor, hamda kartoshka o’simliklarini qattiq shikastlaydi. Bu ekinlarni har ikkala keng tarqalgan turlar: issiqxona va - g’o’za (tamaki) oqqanotlari shikastlashi mumkin.Issiqxona oqqanoti asosan issiqxonalardagi ekinlarni zararlab, ochiq sharoitga bahordan boshlab uchib chiqadi. Ochiqdagi ekinlarda issiqxona oqqanoti yozning jazirama issiq kunlarida rivojlanmaydi, g’o’za oqqanotiga esa bu tegishli emas. Chunki oqqanotlarning bu turiga havo-ning yuqori issiqligi salbiy ta’sir etmaydi. Shuning uchun ham g’o’za oqqanoti 1990-nchi yillardan boshlab Xorazm, Buhoro, Surxandaryo viloyatlari, hamda Qoraqalpog’istonda dominant turga aylanib, ochiq dala sharoitlaridagi va issiqxonalarda ham kuchli rivojlanib, qisman issiqxona oqqanotini siqib chiqarib, eng ahamiyatli bo’lib oldi. Har qanday zararkunanda singari, oqqanotning zarari ham o’simlik rivojining qaysi fazasidan boshlab uni zararlay boshlaganiga bog’liq bo’lib qoladi. Ya’ni, o’simlik qanchalik erta zararlansa, shuncha ko’p hosilni yo’qotishi mumkin. Misol uchun, ko’chatlik davridan boshlab zararlangan pomidor ekini (himoya qilinmasa) butunlay hosilsiz qolishi mumkin. Qiyg’os hosilga kirgan paytdan boshlab zararlansa 1/3 hosilni yo’qotishi mumkin.