O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Nazorat savollari:

1. Kuzgi tunlam va uning lichinkasi ko’k qurtga ta’rif bering?

2. G’o’za tunlami va uning lichinkasi ko’sak qurtiga ta’rif bering?

3. Karadrina tunlami va uning lichinkasiga ta’rif bering?

18- mavzu: G’alla zararkunandalari

Reja:

1.G’allaning asosiy so’ruvchi zararkunandalariga qarshi kurash tizimi.

2. G’allaning asosiy kemiruvchi zararkunandalariga qarshi kurash tizimi.
O’zbekistonda boshoqli don ekinlarida 16 turga mansub bo’lgan zararkunanda hashoratlar zarar keltirishi aniqlangan. Shulardan quyidagi 4-si O’zbekiston sharoitida katga zarar yetkazishi aniqlangan. Zararli xasva, bug’doy tripsi, g’alla biti (oddiy g’alla, katta g’alla va arpa bitlari), shilimshiq qurt.

Zararli hasva –Eurygaster integriceps Put. yarim qattiq qanotlilar yoki qandalalar (Hemiptera) turkumining, qal-qonlilar (Pentatomidae) oilasiga mansub Hasharot. Bu juda keng tarqalgan hasharot bo’lib, dunyoning barcha g’alla ekadi-gan mamlakatlarida uchraydi. Voyaga yetgan zararli xasvaning bo’yi 10-12 mm keladi. Tanasining rangi sariq yoki sarg’ish-kul rang, sirti marmarsimon naqshlidir. Bu zararkunanda yetuk zot shaklida dala atroflaridagi uvatlar, hamda qir, tog’ oldi sharoitida o’simlik qoldiqlari, hamda tosh, kesaklar ostida to’dalanib qishlab chiqadi. Xasvaning uyg’onishi mart-aprel oylarida, o’rtacha sutkalik harorat 10-12°S ga yetganida boshlanadi. Qishlov joyining o’rtacha havo xarorati 15-20°S bo’lganida, xasva g’allazorlar tomon uchib tarqala boshlaydi. Bu esa, g’allaning tuplanish davriga to’g’ri keladi. Xasva tuxum qo’yishga tayyor bo’lishi uchun uning qo’shimcha oziqlanishi shart, shu sababli o’simlikning shirasi bilan qo’shimcha oziqlanadi. Bir yilda 1 marta ko’payadi. Tabiatda zararli xasvaning bir necha turdagi kushandalari mavjud. Bularning ichida pardaqanotli parazit kushandalardan Scelionidae oilasiga mansub telenomusning (TelenomuschloropusThoms.) ahamiyati kattadir. Zararli xasvaning bug’doyga yetkazadigan zarari hosildorlik va g’alla sifati bilan belgilanadi. Bu esa zararkunandaning zichligiga bog’liq bo’ladi. Qishlovdan chiqqan xasva bug’doyning hamma yer ustki qismlariga, ayniqsa poya va boshoqqa zarar keltiradi. Xasva asosan o’simlikning yuqori qismini va boshoqning o’sayotgan mayin to’qimalarini sanchib, unga kelayotgan oziqa moddalarini so’rib oziqlanadi.