O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Ikki qanotlilar yoki pashshalar (Diptera). Bu turkum o’rta ko’krakka birikkan faqat bir juft qanoti bilan ajralib turadi. Keyingi juft qanotlari rudimentlashib (o’z ahamiyatini yo’qotgan), vizillag’ich bo’lib olgan. Og’iz apparati yalashga, yoki qirqib alashga muljallangan. Lichin-kalari qurtsimon, oyoqsiz, ko’plarida bosh qismi yaxshi sezilmaydi; ko’pchilik lichinkalarining og’zida bir juft ilmoqlari bo’lib, shular yordamida o’simlikning to’qimasi ichiga kemirib kiradi. G’umbagi ko’pincha soxta pilla ichida bo’ladi.

Ikki qanotlilar turkumi ikkita kenja turkumga: uzun burtchali pashshalar yoki chivinlar (Nematocera) ga va kalta burtchali pashshalar yoki oddiy pashshalar (Brachycera)ga bo’linadi. Ba’zan g’o’zaga kalta burtchali pashshalardan shved pashshasi zarar yetkazadi.

Pardaqanotlilar (Hymenoptera). Bu turkumning vakillarida ikki juft parda qanot bo’lib, odatda oldingi qanotlari keyingilaridan kattaroqdir. Qanotlari sust darajada tomirlangan. Og’iz tuzilishi kemirishga, ba’zilari (asalari, qovoq arilar) da esa yalashga moslashgan. Lichinka-lari qurtsimon bo’ladi. G’umbagi ochiq holatda, ammo aksari pilla ichida bo’ladi. Ko’pgina parazit hasharotlar pardaqa-notlilar turkumiga mansubdir. Zararli organizmlarni yo’qotishda bularning ahamiyati juda katta. Asalari, ari va qovoqari kabi chaqadigan hasharotlar, shuningdek arrakash singari o’simlikxo’rlar pardaqanotlilardandir.

To’rqanotlilar (Neuroptera). Qanotlari yirik, keng, deyarli bir xil bo’lib, uzunasiga va ko’ndalangiga ketgan tomirlardan hosil bo’ladigan ko’pgina katakchalari bor. Boshi va ko’zi yaxshi rivojlangan. Og’iz tuzilishi kemirishga moslashgan. Bu turkumga xilma-xil hasharotlar kiradi, ular (oltinko’zlar) asosan yirtqichlik bilan hayot kechiradi.

Kanalar. Kanalar (Acarina) – bo’g’imoyoqlilar tipiga, o’rgimchaksi-monlar sinfiga kiradigan o’ziga xos turkum hosil qiladi. G’o’zani shikastlaydigan kana uncha ko’p emas, kananing atigi uch turi, tropik Afrikada esa o’ntacha turi g’o’zaga zarar yetkazadi (T.Preslev). Urug’lik chigitga, uning qayta ishlanish mahsulotlariga va omborda donga tushadigan kanalarning turi juda ko’p. Hozirgi vaqtda O’rta Osiyo sharoitida asosan (Acaridae) oilasidan bo’lgan ombor kanalarining 30 turi qayd etilgan.