O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Noverbal  muloqot  vositalari.  Nutqli  muloqot  auditoriyaga  ikki  oqim 
axborotlari  orqali  ta’sir  qiladi:  birinchisi,  uzlukli  so‘zli  oqim,  ikkinchisi  uzluksiz 
noverbal  oqim.  Noverbal  muloqot  vositalariga  insonlarning  imo-ishorasi, 

---

56 
 
tabassumi,  yurish-turishi  kiradi.  Nutq  yordamida  axborotning,  matnning  mazmuni 
va mohiyati uzatiladi. Noverbal muloqot vositalari aytilgan fikrlarning qo‘shimcha 
ichki  mazmunini,  unga  bo‘lgan  munosabatni  yetkazadi.  Noverbal  muloqot  shakli 
imo-ishoradir. Imo-ishoralar – bu aniq mazmunga ega qo‘llar yoki boshqa harakat 
a’zolarinig harakatidir. 
Gidning  imo-ishoralari  eshituvchilar  diqqatini  bayon  etilayotgan  malumot 
mazmuniga  qaratadi,  asosiysini  ajratadi,  aytilganlarni  isbotlaydi.  Imo-ishoralar 
nutqni  jonlantiradi.  Ishora,  ayniqsa  ibora  kuchli  ifodaga  muhtoj  bo‘lganda  qo‘l 
harakatlari yordam beradi, gid fikrlarining hissiyotli taassurotlarini namoyon etadi. 
Ekskursiya jarayonida ishoralarning asosiy o‘ziga xosligi shundaki, u nafaqat 
hikoya  bilan,  balki  ko‘proq  ko‘rgazmalilikning  tarkibiy  qismi  sifatida  ob’ektlarni 
ko‘rsatish bilan bog‘liqdir. Bitta ob’ektni ko‘rsatishda ishoralarni tanlashda turlicha 
yondashuvlarni  hisobga  olish  zarur.  Gid  ishoralar  variantini  (undovchi, 
ko‘rgazmali,  hissiyotli, tavsiyali) guruh tarkibi, ekskursiya mavzusi, yil fasli, sutka 
vaqtiga bog‘liq holda ishlatadi. 
Undovchi  ishoralar-ob’ektni  ko‘rsatish  bilan  bog‘liq  emas,  ular  tashkiliy 
xarakterga  ega.  Ular  yordamida  gid  ekskursantlarga  avtobusdan  tushishni  yoki 
salonda  o‘z  o‘rnida  o‘tirishni,  ob’ekt  oldida  guruhni  joylashtirishni,  keyingi 
ob’ektga yo‘l olishni ko‘rsatadi. 
Hissiyotli  ishoralar-  gidning  hissiyoti,  ruhiy  holatini  namoyon  etadi. 
Hikoyada  ishlatiladigan  ishoralar  bayon  etiladigan  malumot  muhimligini,  gid 
fikrining  mazmunini  yoritishi,  yo‘nalishli  bo‘lishi  kerak.  Ishoralarni  ishlatishdagi 
kamchiliklar  sifatida ularni haddan ziyod yoki so‘zlar o‘rnida qo‘llash, ob’ektlarni 
ko‘rsatish jarayonida ishoralarning hikoya bilan mos kelmasligi yoki undan uzilish 
kabilarni aytish mumkin. Hozirda ekskursiya arayonida ishoralarni ko‘rgazmali va 
samarali  ishlatish  qoidalarining  ilmiy  ishlanmalari  yo‘qligini  uslubiy  kamchilik 
sifatida ta’kidlab o‘tish mumkin. 
Gidning  hissiy  madaniyatini  imolar  namoyon  etadi.  Imo-  bu  inson  yuzidagi 
mushaklarining  harakati  bo‘lib, uning  ichki  ruhiy  holati,  kechinmalari,  kayfiyatini 

---

57 
 
namoyon etadi. Ko‘pgina hollarda imo so‘zdan ham ko‘proq mazmunni anglatishi 
mumkin. Imo va ishora bir-biridan ajralmasdir.