O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Turistik  mahsulotlarni  taklif  qilish  va  ishlab  chiqarish  chiqimlari 
(harajatlari).  Ishlab  chiqarish    chiqimlari  daromadini  maksimallashtirishda  asosiy 
cheklanishlardan  biri  hisoblanadi.  Har  qanday  firma  uni  kamaytirishga  va  kam  pul 
harajatli  ishlab  chiqarish  usullaridan  foydalanishiga  intiladi.  Bunda  qimmat  ishlab 
chiqarish omillari nisbatan arzonroqlari bilan almashtiriladi. 
Rivojlangan  mamlakatlarda  –  ishchi  kuchi  qiymati  yuqori  bo‘lganda  firmalar 
mehnatni tejaydi. Nafaqat sanoatda, xizmat sohasi (turizm, mehmonxona xo‘jaligi) da 
ham,  sifatli  xizmat  ko‘rsatish  mijoz  bilan  bevosita  aloqada  bo‘lishni  talab  etganiga 
qaramay,  qo‘l  mehnati  kapital  bilan  siqib  chiqariladi.  Muzeylarda  ekskursovodlar 
audiokaseta  gidlar  bilan  almashtiriladi.  Aviakompaniyalar  yangi  texnologiyalarni 
joriy  etish  va  ular  asosida  marshrutlarni  rejalashtirish  tizimlari,  bronlashtirish  va 
biletlar sotishni o‘zgartirish tufayli sezilarli mehnatni tejashga erishadilar. 
Joylashtirish sektorida to‘liq avtomatlashtirilgan otellar ochildi. Ularda barcha 
ishlar  maxsus  videonazorat  qurilmasi  yordamida  bajariladi.  Restoran  xo‘jaliklarida 

---

                      
129 
kompter  tizimi  qo‘llaniladi,  u  buxgalteriya  yuritishga,  taomlarni  kalkulyatsiyaga, 
restoran  omborida  qoldiqlarni  hisoblashga  yordam  beradi.  Haridni  rejalashtiradi, 
tayyor taomlar sotilishini hisobga oladi, xodimlar harakatini nazorat qiladi, qo‘riqlash 
va  videokuzatuvni  bajaradi,  chiroqlar  va  boshqa  elektr  priborlarni  boshqarishga 
ko‘maklashadi. 
Rivojlangan  va  rivojlanayotgan  mamlakatlarda  turistik  xizmatlarni  ishlab 
chiqishda  barcha  resurslar  optimal  kombinatsiyasi  farqlarida  bir  tipli  iqtisodiy 
chiqimlar  shakllanadi.  Ular  asosiy  ikki  turga  ajratiladi:  doimiy  va  o‘zgaruvchan. 
Ularning munosabatiga bog‘liq holda ishlab chiqarish hajmi o‘zgaradi. 
Doimiy  chiqim  –  bu  ishlab  chiqarish  doimiy  omillarini  tashkil  etuvchi 
resurslarga  pul  harajatlaridir.  Floridadagi  «Sheraton  Uorld»  singari  yirik  kurort  – 
otellari    nafaqat  xususiy  mehmonxona  binolari  va  uskunalarni,  balki  golf  o‘ynash 
uchun  qimmat  turadigan  maydonlarni,  suzish  havzalarni,  tennis  kortlarni, 
sog‘lomlashtirish  markazlarini  ham  balansga  oladilar.  Ularni  saqlash  va 
ekspluatatsiya qilish, shuningdek ma’muriy – boshqaruv harajatlari doimiy chiqimga 
qo‘shiladi.  Bu  kategoriya  chiqimlarga,  shuningdek  ijara  haqi,  mulk-joy  solig‘ini 
to‘lash,  qarz  mablag‘larga  foiz  va  boshqalar  ham  kiradi.  Ularning  kattaligi  ishlab 
chiqarish  hajmiga  bog‘liq  emas.  Ular  korxona  yopilganda  ham  hech  narsa  ishlab 
chiqarilmaganda ham mavjuddir. Shuning uchun doimiy chiqim firma zararini paydo 
bo‘lishida asosiy sabab bo‘ladi.