O'zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

3. Pul psixologiyasi
Tadbirkor   faoliyatidagi   asosiy   motiv,   ya’ni   faoliyatning   maqsadi  pul   topish,   uni 
jamg‘arish va foyda uchun sarflash bo‘lgani uchun ham bu o‘rinda pul muomalasi psixologiyasi 
xususida ham to‘xtalib o‘tamiz.
Pul   –  hamma   tovarlar   va   xizmatlar   ayirboshlanadigan,   umumiy   ekvivalent   bo‘lmish 
maxsus tovar, bozor iqtisodiyotining eng asosiy vositasi bo‘lib, pul o‘zida bozor iqtisodiyoti 
munosabatlarini gavdalantiradi va uning maxsuli ham hisoblanadi. Pul o‘z tabiatiga ko‘ra uch xil 
xususiyatga   ega:  hamma   narsaga   ayirboshlanadigan   muhim   xarid   vositasi;   boylik   timsoli; 
mehnatni  qiymat   shaklida   o‘lchab   beradigan   vosita.   Pul   munosabatlarining   amalga   oshish 
evolyusiyasini kuzatsak, dastlab pul  qandaydir muhim tovar (qoramol, mo‘yna, teri) shaklida, 
keyinchalik   kumush,   oltin,  qog‘oz   pul,  nihoyat   20  asrning   90-yillariga   kelib   elektron   pullar 
ko‘rinishida bo‘ldi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida pul besh xil vazifani bajaradi: qiymat o‘lchovi – 
mehnatni gavdalantiradigan tovarlar qiymati miqdori pul orqali o‘lchanadi; ayirboshlash vositasi 
– uning yordamida tovarlar oldi-sotdi  qilinadi;  hazina to‘plash va jamg‘arish vositasi  – lekin 
buning uchun pul  qadrining saqlanishi muhim  hisoblanadi;  to‘lov vositasi  – nasiyaga sotilgan 
tovarlar va xizmatlar haqi to‘langanda ko‘rinadi. Pul turli mazmun va miqyosiga ko‘ra toifalarga 
bo‘linadi: xazina biletlari va banknot-kredit pullari. Pul muomalasini kuzatadigan bo‘lsak, pul 
metall   tangalar   va  qog‘oz   pullar,   naqd   va   naqd  bo‘lmagan   ko‘rinishlarda   bo‘ladi.   Naqd  pul 
bankdan muomalaga chiqarilgach, korxona, tashkilotlar kassasiga va aholi  qo‘liga o‘tsa, naqd 
bo‘lmagan  pullar  muomalaga  chek, kredit kartochkssi,  veksel, sertifikat,  obligatsiya  harakati 
shaklida   amalga   oshadi.   Pul   muomalasida   aylanish  qanchalik   tez   sodir   bo‘lsa,   iqtisodiyot 
shunchalik yaxshi rivojlanadi. Lekin aholi  qo‘lida pulning to‘planishi, pul  harakatidagi uzilish 
bo‘lishi xo‘jalik aloqalarida uzilishga olib keladi.

---