O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

B2B  segmentidagi  elektron  tijorat  tizimlarining  o‘ziga 
xos xususiyatlari 
B2B  segmentidagi  elektron  tijorat  tizimlarining  o‘ziga  xos 
xususiyatlarini hisobga olgan holda, shuni ta’kidlash kerakki, ular 
B2C segmentiga xos bo‘lgan ko‘plab muammolardan holi. 

---

162 
Birinchidan,  bu  tashkilot  bo‘lgan  elektron  tijorat doirasidagi 
iqtisodiy hamkorlik subyektlari bilan bog‘liq. 
Ikkinchidan,  oldi-sotdi  operatsiyalarini  amalga  oshirishda 
B2C segmentida qiyinchiliklarga olib keladigan obyektiv sabablar 
B2B segmentida umuman yo‘q: 

 buyurtmalarni to‘lash bilan bog‘liq muammo – naqd pulsiz 
to‘lov B2B segmentida, shu jumladan, bank orqali darhol to‘lovni 
amalga oshirishga imkon beradigan elektron hisob-kitob tizimlari-
dan foydalanishda qo‘llaniladi; 

 tovarlarni  ko‘rib  chiqish  va  tanishishda  muammo –  xari-
dor-tashkilotlari  sotib  oladigan  tovarlarni  bilib,va  uni  taqdim  et-
ishda hojati bo‘lmaydi, bu esa  elektron  tijorat interfeysini  sodda-
lashtiradi,  mahsulot  texnik  xususiyatlari  ko‘rsatmalar  uchun 
ko‘proq imkoniyat yaratadi; 

 ishonch  muammosi –  tashkilotlar  xususiy  xaridorlarga 
qaraganda sotuvchilarga ko‘proq ishonch bildiradilar; 

 qimmatliylik  muammosi –  barcha  potensial  mijozlar 
mahsulot  imkoniyatlarini  taqdim  etadilar, va  hatto  yuqori  narx 
ham buyurtma berishdan bosh tortishga sabab bo‘lolmaydi; 

 etkazib  berish  muammosi –  tashkilotlar  mavjud  logistika 
tizimida  ishlaydi,  shuning  uchun  buyurtmani  etkazib  berishda 
hech qanday qiyinchilik bo‘lmaydi. 
Biroq,  B2B  segmentidagi  elektron  tijorat  to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
oldi-sotdi operatsiyalari bilan bog‘liq bo‘lgan qiyinchiliklarga ega: 

 savdo  tashkilotining  sotuvchi  xodimlari  va  uning  kontra-
gentlari ishchilari o‘rtasidagi shaxsiy o‘zaro munosabatlarning roli 
oshdi; 

 buyurtmalarni  qayta  ishlash  uchun  ko‘p  talab  qilinadi-
gan, mahsulotning qo‘shimcha  parametrlari va  yetkazib  berish 
shartlarining ko‘pligi bilan bog‘liq bo‘lgan buyurtmalar tuzilishin-
ing murakkabligi oshdi; 

 manbalar  va  mijozlar  uchun  sotuvchi tashkilotning sotuv-
chi xodimlari o‘rtasidagi ichki raqobatning kuchayishi ehtimoli ; 

---

163 

 turli xil mijozlar bilan maxsus sharoitlarda ishlashning turli 
usullarni qo‘llash zaruriyati,  bu  savdo  jarayonini  birlashtirish  im-
kon bermaydi. 
Elektron tijorat – bu faoliyatning alohida sohasi bo‘lib, Inter-
net  tarmog‘idagi  iqtisodiy  munosabatlarni  rivojlantirish  ob’ekti 
bo‘lib, o‘z mohiyati bilan jahon iqtisodiy, xo‘jalik, savdo va tijorat 
aloqalari  tizimlarning  globallashuvining  zamonaviy  tendensiya-
lariga  mos  keladigan  murakkab  va  ko‘p  qirrali  jarayonni  ifoda-
laydi. 
Elektron  tijorat  tizimlari  elektron  tijoratda  alohida  sohani 
tashkil  etadi,  bu  Internetdagi  barcha  bozor  va  iqtisodiy 
jarayonlarning amaldagi ifodasidir. 
Shu bilan birga, elektron tijorat tizimlari biznes jarayonlarini 
avtomatlashtirish  va  web-xizmatlardan  majburiy  foydalanishning 
yuqori darajasi bilan ajralib turadi. 
Yuqorida aytilganlarning barchasini sarhisob qilsak, elektron 
tijorat tizimining joriy etilishi natijasida quyidagi hulosaga kelish-
imiz  mumkin:  o‘z  qiymatiga  ega  bo‘lgan kompaniyada yangi  ak-
tivni  yaratish; elektron  savdo  tizimidan  sotishni  ko‘paytirish 
ko‘rinishidagi qo‘shimcha daromadlari; Internet-loyihaga reklama 
ta’siridan olingan qo‘shimcha bilvosita daromad; ixtiyoriy samara, 
ya’ni yangi  bozorlarga  kirish,  yangi  mijozlarga  kirish va 
h.k.; elektron  tijorat  sohasida  axborot  texnologiyalari  loyihalarini 
boshqarish  uchun  kompaniyaning  ichki  imkoniyatlarini  rivojlan-
tirish,  resurslar  kontseptsiyasiga  muvofiq  ushbu  yo‘nalishda  kel-
gusida rivojlantirish zaruriyati. 
  
  O‘z-o‘zini tekshirish savollari 
 
1. Elektron tijorat tizimlarining turlari aniqlang. 
2. Elektron tizim tizimi nima degani? 
3. B2C  segmentida  elektron  tijorat  tizimlari nimalarga 
maqsadlangan? 
4. B2B segmentida elektron tijorat tizimlaridaeng keng  
tarqalgan elektron  operatsiyalarni ayting. 
5. Kompaniyaning Internetda ishlash shakllari qanday? 

---

164 
6. Elektron tijorat tizimlarining maqsadlari nimada? 
7. Elektron tijoratning qanday shakllari mavjud. 
8. Elektron  savdo  maydonchalarining  ishlash  bosqichlari 
aniqlang. 
9. Elektron tijorat tizimini tashkil etish shakllari qanday? 
10.  Elektron tijoratni tashkil etish variantlarini qiyosiy tahlil 
qilib bering.