O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

ZILZILALARNING BOSHQA TUSDAGI VA TURDAGI 
FAVQULODDA VAZIYATLARNI KELTIRIB CHIQARISH 
XARAKTERIGA EGA EKANLIGI 
Ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki har yili seysmik asboblar bilan 
qayd etiladigan 100000 dan ortiq zilzilalar yuz berib, shundan 100 tasi 
juda katta kuchga ega bo'ladi va fojiali holatlarga olib kelishi mumkin. 
Xo'sh, yer silkinishi nima?
 Yer silkinishi —
yer osti zarbasi va yer 
ustki qatlamining tebranishidir. U yer osti qatlamida uzoq vaqt yig‘ilib 
yotgan kuchli energiyaning o‘ziga yo‘l ochishi oqibatida vujudga 
keladi. 
Mutaxassislarning fikriga qaraganda, tabiiy ofatlar orasida eng 
xavflisi va insoniyatga katta zarar keltiradigan tabiiy ofat —
yer 
qimirlashi,
ya'ni zilzilalar hamda yer surilishlaridir. Chunki, u boshqa 

---

92 
turli falokatlarni keltirib chiqarishi va dahshatli oqibatlarga olib kelishi 
mumkin. Jumladan, yer silkinishi yer surilishi, suv toshqinlari, qor 
ko'chkisi, turli xil avariyalar va boshqa ofatlarning ham yuz berishiga 
sabab bo'la oladi. 
Yer ko‟chishi – surilma
. 
Respublikamizning tog‘li, tog‘ oldi, 
daryo bo‘ylari hududlarida yashaydigan aholi va xalq xo‘jaligi 
obyektlariga katta xavf soladigan tabiiy ofatlardan biri yer ko‘chishi - 
surilmadir. 
Turli ilmiy va ilmiy - ommabop adabiyotlarda yer ko‘chishi 
alohida yer yuzasida sodir bo`ladigan jarayonlar toifasiga kiritilsa-da, 
lekin ular yer ichki harakatlari, xususan, zilzilalar bilan uzviy bog‘liq 
holda rivojlanadi. 
Dunyo bo‘yicha sodir bo`layotgan yirik ko‘chkilarni tahlil qilib, 
sababini o‘rganar ekanmiz, ularning aksariyat qismi zilziladan so‘ng 
yoki zilzila bilan bir vaqtda (parallel) hosil bo`lishiga amin bo`lamiz. 
Respublikamiz hududlarida sodir bo`layotgan yer ko‘chkilarining 
asosiy sababi gidrometeorologik sharoit bilan bog‘liqdir. Shuning uchun 
bu jarayon mavsumiy xususiyatga ega, ya‘ni atmosfera yog‘inlari 
qanchalik ko‘p bo`lsa, shunchalik yer ko‘chishi xavfi yuqori bo`ladi.