O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

5.10-rasm. Tutqanoq tutishida birinchi yordam. 

---

290 
Neyroleptoanalgeziya sifatida 0,25% – 3–4 ml droperidol yoki 
0,005% – 1–2 ml fentanil ishlatiladi, muskul orasiga yoki vena qon to 
miriga yuboriladi. Shuningdek 0, 02 g diazepam yuboriladi. Gipotenziv 
terapiya sifatida ganglioblakatorlarining qisqa muddatda ta‘sir etuvchi 
guruhlaridan (gigroniy, arfonad) foydalanib, keyinchalik 25% 20 ml 
magneziy sulfat ishlatiladi. Lozim bo‗lganda pentamin 5%–1–2 ml, ben 
zogeksoniy 2,5%–0,5–1 ml vena ichiga yoki muskul orasiga yuboriladi. 
Oyoq panjasi ustki tomonidagi arteriyalarni (10) ularning ostidagi 
suyak larga bosish, keyin esa, oyoq panjasiga ustidan bosib turadigan 
bog‗lam qo‗yish zarur. Arteriyadan kuchli qon ketayotgan taqdirda 
boldir qismi ga cho‗ziluvchan jgut qo‗ yish lozim.Tomirni barmoq bilan 
bosib, qon oqishi vaqtincha to‗xtatilgandan so‗ng, imkoniyati bor 
joylarga tezkor lik bilan jgut yoki burama solish va jarohatni ste ril 
bog‗lam bilan bog‗ lab qo‗yish darkor. 
Harakat va tayanch tizimining shikastlanishi, travmatik shok 
Harakat va tayanch tizimining shikastlanishi travmatik shok nima? 
- degan savolga quyidagicha fikr bildirish mumkin: bosh shikastlangani 
da kalla suyagi, bosh miya zararlanishi mumkin. Bunday holatda bosh 
miya lat eyishi, chayqalishi (silkinishi) qayd etiladi. 
Bosh miya lat eganida odam es-hushini yo‗qotmay, boshi og‗rib, 
ko‗ngli aynib, ba‘zan, qusib, behuzur bo‗lishi mumkin. 
Bosh miya qattiq chayqalganida, silkinganida odamning xushdan 
ketishi, boshi aylanib, qattiq og‗rib, ko‗ngli aynib, ketma –ket qusishi 
qayd etiladi. Bunday hollarda shikastlangan odamga ko‗rsatiladigan 
birinchi tibbiy yordam, eng avvalo uni tinch qo‗yish, boshiga sovuq nar 
sa bosishdan iboratdir. 
Qattiq zarb natijasida boshda umumiy kontuziya holati ro‗y berishi 
mumkin. Bunda odam hushini yo‗qotishi, boshi aylanib, gapira olmay 
qolishi, shuningdek, qulog‗i og‗ir bo‗lib, ko‗z oldi xiralashuvi, xotirasi 
yo‗qolishi yoki susayishi mumkin. Bunday og‗ir holatdagi shikastlan 
ganni imkoni boricha tezroq tekis joyga yotqizish kerak.
Paylarning cho‗zilishi ham odam nojo‗ya sakragani, qadam bosga 
ni, yiqilgani yoxud og‗ir yuklarni ko‗targanida ro‗y berishi mumkin. 
Bunday holatlarda payi cho‗zilgan bo‗g‗imda og‗riq paydo bo‗lib, shi 
shadi, harakat cheklanadi. Birinchi tibbiy yordam-shikastlangan bo‗g‗im 
ni bint bilan qattiq bog‗lab, ustiga sovuq narsa bosish, shikastlangan joyi 
tinch qo‗yishdir. 

---

291 
Ba‘zida bo‗g‗im ichki yuzalarining o‗rnidan siljishi, chiqishi, bo‗ 
g‗im xaltasi yirtilishi, paylar cho‗zilishi ham qayd etiladi. 
Qo‗l-oyoq chiqishlarining asosiy belgilari qo‗yidagilardan iborat: 
bo‗g‗imning og‗rishi, bu erda harakatning cheklanishi, bo‗g‗im shakli 
ning o‗zgarishi, qo‗l yoki oyoqning kalta tortib, qayrilib, qandaydir holat 
da qimirlamay qolishi va h.k. 
Chiqishlar umurtqalararo bo‗g‗imlarda ham ro‗y berishi natijasida 
umurtka pog‗onasi suyaklari o‗rnidan nari-beri surilishi oqibatida orqa 
miya ezilib, bosilib, qo‗l-oyoq ishlamay qolishi, chanoq qismidagi a‘zo 
larning faoliyati buzilishi ham mumkin. 
Kuchli zarb,og‗izni katta ochib homuza tortish, esnash vaqtida ham 
ba‘zan pastki jag‗ chiqishi ko‗p uchraydi. Bunday holatlarda pastki jag‗ 
ni mahkam ushlab turadigan bog‗lam qo‗yiladi. 
Chanoq, son, tizza, elka bo‗g‗imlari, shuningdek, umrtqalararo bo‗ 
g‗imlardagi suyaklar o‗rnidan chiqqani yoki siljiganida imkoni boricha 
shikastlangan odamni kengroq taxta yoki eshik ustiga yotqizib, taxta 
kachlab, og‗riqsizlantiradigan dori yuborib, yaqinroqdagi tibbiy muassa 
saga eltish zarur. 
Odam keskin harakatlar qilgani, zarb egani, balandlikdan sakrab 
yiqilganida suyaklari sinishi mumkin. Suyaklarning sinishi ochiq yoki 
yopiq bo‗ladi. Yopiq suyak siniqlarida teri qoplamalarining yaxlitligi, 
butunligi buzilmaydi. Suyakning ochiq siniqlarida esa aksincha, singan 
joyda teri shikastlanib, jarohat bo‗ladi. Suyaklarning ochiq sinishi hayot 
uchun xavflidir, chunki jarohat orqali turli jonzotlar kirib, organizmni 
zaharlaydi, ahvolni mushkullashtiradi. 
Suyaklar singanida ularning kata-kichik bo‗laklari o‗z o‗rnidan 
siljishi yoki surilmasligi mumkin. Bundan tashqari, suyakning ikki bo‗ 
lakka bo‗linishi bir siniq, bir necha bo‗laklar hosil qilishi esa