O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Qizamiq
da
 
kasallik o‘tkir boshlanib, tana harorati ko‘tariladi, 
bemor quruq yo‘taladi, tumov bo‘ladi, ko‘zi qizarib yoshlanadi, tovushi 
bo‘g‘ilib qoladi, yorug‘likka qaray olmaydi. Bu davrda og‘zni lunj 
shilliq pardasi atrofida qizil gardish bilan o‘ralgan mayda oq dog‘lar 
paydo bo‘ladi. Ular toshma toshishdan 2 – 3 kun oldin paydo bo‘lib, 
toshma toshgandan keyin 1 – 2 – kuni yo‘qolib ketadi. Yumshoq va 
qattiq tanglayning shilliq pardasida mayda qizil dog‘lar paydo bo‘ladi. 
Bolaning darmoni qurib injiq bo‘lib qoladi, uyqusi, ishtahasi yo‘qoladi, 
tez – tez ichi ketadi. Katta yoshli bolalarda bosh og‘rig‘i, qusish, burun 
qonashi, qorin og‘rog‘i kuzatiladi. Toshma toshish davrida bemor qayta 
isitmalaydi, tomog‘i qizaradi. 4 – 6 – kunga kelib (kasallik 
boshlanganidan boshlab) o‘ziga xos qizil, yirik dog‘ toshmalar toshadi. 
Dastlab – quloq orqasi, lunj va peshonaga toshma toshadi, bir necha 
soatdan so‘ng butun yuzga yoyiladi. Ikkinchi kuni badanga, uchinchi 
kuni qo‘l oyoqqa tarqaladi. Qizamiqda teri nam bo‘lib (g‘arq – g‘arq 
terlash hisobiga), bir oz qichishadi, 3 – 4 kundan so‘ng sog‘ayish davri 
boshlanadi. Yuzdagi toshmalar qoraya boshlaydi va jigar rang dog‘larga 
aylanadi. Ular 7 – 10 kun saqlanadi. Teri, ayniqsa yuz, qo‘l kafti va 
oyoq tagi quruqshay boshlaydi; toshma o‘rin qovjirab, mayday po‘st 
tashlashi mumkin, tana harorati pasayib, bola tetiklashadi. 
-
Sil (tuberkulyoz)
– turli organlar asosan o‘pkada o‘ziga xos 
yallig‘li o‘zgarishlar ro‘y berishi bilan xarakterlanadigan yuqumli 
kasallik. O‘pka sili belgilari kasallik formasiga, yoshga va boshqa 
ko‘rsatkichlarga bog‘liq. Birlamchi silda kasallikning xech qanday 
alomatlari bo‘lmaydi, chunki bolaning ichki organlaridagi o‘zgarishlar 
odatda shu qadar arzimas bo‘ladiki, uni xatto rentgenda sinchiklab 
tekshirganda ham aniqlab bo‘lmaydi. Biroq teri ostiga tuberkulin 
yuborib o‘tkaziladigan Mantu sinamasi musbat chiqsa va bolada 
kasallikning umumiy alomatlari (rang ketishi, quvvatsizlik, uyqu va 
ishtaxa buzilishi, tez toliqish, yig‘loqilik, tunda terlash) paydo bo‘lsa, bu 
sil intoksikasiyasidan dalolat beradi; bunday xollarda bolalar ko‘pincha 
o‘tkir respirator kassaliklar bilan og‘rib turadi. Ikkilamchi sil – o‘pka 
silining hammadan ko‘p uchraydigan formasi. U o‘pkada va limfa 
tugunlarida saqlanib qolgan infeksiyadan kelib chiqadi; yomon 
sharoitlarda sil qo‘zg‘atuvchisi faollashib, jarayonni zo‘raytiradi (faol 
forma) sil mikrobakteriyasi bor bemor bilan uzoq vaqt muloqatda 
bo‘lganda sil qayta yuqishi ham mumkin. Odatda, ikkilamchi sil 
yoshlikda va o‘rta yoshda paydo bo‘ladi, o‘z vaqtida davo qilinmasa, 
kasallik asta-sekin, lekin to‘xtamay rivojlanadi. Aksari o‘pkaning yuqori 

---

197 
bo‘laklarida mayda o‘choqchalar paydo bo‘ladi (silning o‘choqli 
formasi). O‘pka sili rivojlana borgani sayin bemorda yo‘tal zo‘rayadi, 
doimiy xansirab turadi, ishtahasi yo‘qoladi, oziq moddalarning ichakda 
so‘rilishi buziladi, ozib ketadi, nimjon bo‘lib qoladi, yonoqlari 
ko‘pincha isitmadan qizaradi. Faqat uzoq vaqt davomida zo‘r berib, 
ba`zan, xirurgik davolash qaytmas o‘zgarishlar rivojlanishning oldini 
olishi mumkin. Suyak va bo‘g‘im sili bilan aksari 10 yoshgacha bo‘lgan 
bolalar og‘riydi, biroq katta yoshdagi odamlar ham kasallanishi mumkin. 
Bemorning umumiy ahvoli yomonlashadi, ozib rangi ketadi, tinkasi 
quriydi, yaxshi uxlay olmaydi, toliqadi, ishtahasi yo‘qoladi. Bolani 
sinchiklab kuzatilganda uning kam harakat bo‘lib qolganini sezish 
mumkin, ba`zan umurtqasi, chanoq-son yoki tizza bo‘g‘imining sal 
og‘rishidan shikoyat qilishadi. Limfa tugunlari (bo‘yin, qo‘ltiq chov va 
b.) sili ularning kattalashuvi bilan namoyon bo‘ladi, tugunlar kam 
harakat bo‘lib, bezillab turadi, ostidagi teri yupqalashadi, qizaradi; 
yiringlab yallig‘langanda teshilib, oqma yara hosil qilishi mumkin, yara 
bitgandan keyin yoriq chandiq bo‘lib qoladi.
-