Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

Tarmoq axborotini tahlillash usullari.
Mohiyati boʻyicha, hujumlarni 
aniqlash jarayoni korporativ tarmoqda boʻlayotgan shubhali harakatlarni baholash 
jarayonidir. Boshqacha aytganda hujumlarni aniqlash-hisoblash yoki tarmoq 
resurslariga yoʻnaltirilgan shubhali harakatlarni identifikatsiyalash va ularga 
reaksiya koʻrsatish jarayoni. Hozirda hujumlarni aniqlash tizimida quyidagi usullar 
ishlatiladi: 
– statistik usul; 
– ekspert tizimlari; 
 – neyron tarmoqlari. 
Statistik usul.
Statistik yondashishning asosiy afzalligi — allaqachon ishlab 
chiqilgan va oʻzini tanitgan matematik statistika apparatini ishlatish va sub‘ekt 
harakteriga moslash. 
Avval tahlillanuvchi tizimning barcha sub‘ektlari uchun profillar aniqlanadi. 
Ishlatiladigan profillarning etalondan har qanday chetlanishi ruxsat etilmagan 
foydalanish hisoblanadi. Statistik usullar universal hisoblanadi, chunki mumkin 
boʻlgan hujumlarni va ular foydalanadigan zaifliklarni bilish talab etilmaydi. 
Ammo bu usullardan foydalanishda bir qancha muammolar paydo boʻladi: 
1. Statistik tizimlar xodisalar kelishi tartibiga sezuvchanmaslar; ba‘zi hollarda 
bir xodisaning oʻzi, kelishi tartibiga koʻra anomal yoki normal faoliyatni 
xarakterlashi mumkin. 
2. Anomal faoliyatni adekvat identifikatsiyalash maqsadida hujumlarni 
aniqlash tizimi tomonidan kuzatiluvchi xarakteristikalar uchun chegaraviy 
(boʻsag‗aviy) qiymatlarni berish juda qiyin. 
3. Statistik usullar vaqt oʻtishi bilan buzg‗unchilar tomonidan shunday 
"oʻrnatilishi" mumkinki, hujum harakatlari normal kabi qabul qilinadi. 
Ekspert tizimlari
. Ekspert tizimi odam-ekspert bilimlarini qamrab oluvchi 
qoidalar toʻplamidan tashkil topgan. Ekspert tizimidan foydalanish hujumlarni 
aniqlashning keng tarqalgan usuli boʻlib, hujumlar xususidagi axborot qoidalar 
koʻrinishida ifodalanadi. Bu qoidalar harakatlar ketma-ketligi yoki signaturalar 
koʻrinishida yoziliShi mumkin. Bu qoidalarning har birining bajarilishida ruxsatsiz 
faoliyat mavjudligi xususida qaror qabul qilinadi. Bunday yondashishning muhim 
afzalligi — yolg‗on trevoganing umuman boʻlmasligi. 
Ekspert tizimining ma‘lumotlari bazasida hozirda ma‘lum boʻlgan aksariyat 

---

209 
hujumlar ssenariyasi boʻlishi lozim. Ekspert tizimlari, dolzarblikni saqlash 
maqsadida, ma‘lumotlar bazasini muttasil yangilashni talab etadi. Garchi ekspert 
tizimlari qaydlash jurnallaridagi ma‘lumotlarni koʻzdan kechirishga yaxshi 
imkoniyatni tavsiya qilsada, soʻralgan yangilanish e‘tiborsiz qoldirilishi yoki 
ma‘mur tomonidan qoʻlda amalga oshirilishi mumkin. Bu eng kamida, ekspert 
tizimi imkoniyatlarining boʻshashiga olib keladi. 
Ekspert tizimlarining kamchiliklari ichida eng asosiysi - noma‘lum 
hujumlarni akslantira olmasligi. Bunda oldindan ma‘lum hujumning xatto ozgina 
oʻzgarishi hujumlarni aniqlash tizimining ishlashiga jiddiy toʻsiq boʻlishi mumkin. 
Neyron tarmoqlari
. Hujumlarni aniqlash usullarining aksariyati qoidalar yoki 
statistik yondashish asosida nazoratlanuvchi muhitni tahlillash shakllaridan 
foydalanadi. Nazoratlanuvchi muxit sifatida qaydlash jurnallari yoki tarmoq trafigi 
koʻriliShi mumkin. Bunday tahlillash ma‘mur yoki hujumlarni yaniqlash tizimi 
tomonidan yaratilgan, oldindan aniqlangan qoidalar toʻplamiga tayanadi. 
Hujumni vaqt boʻyicha yoki bir necha niyati buzuq odamlar oʻrtasida xar 
qanday boʻlinishi ekspert tizimlar yordamida aniqlashga qiyinchilik tugdiradi. 
Hujumlar va ular usullarining turli-tumanligi tufayli, ekspert tizimlari qoidalarining 
ma‘lumotlar bazasining xatto doimiy yangilanishi xam hujumlar diapazonini aniq 
identifikatsiyalashni kafolatlamaydi. 
Neyron tarmoqlaridan foydalanish ekspert tizimlarining yuqorida keltirilgan 
muammolarni bartaraf etishning bir usuli hisoblanadi. Ekspert tizimlari 
foydalanuvchiga 
koʻrilayotgan 
xarakteristikalar 
qoidalar 
ma‘lumotlari 
bazasidagiga mos kelishi yoki mos kelmasligi xususida aniq javob beraolsa, 
neyrotarmoq axborotni tahlillaydi va ma‘lumotlarni aniqlashga oʻrgangan 
xarakteristikalariga 
mos 
kelishini baxolash imkoniyatini 
taqdim 
etadi. 
Neyrotarmoqli ifodalashning moslik darajasi 100%ga etishi mumkin, ammo 
tanlash xaqiqiyligi tamoman qoʻyilgan masala misollarini tahlillash sifatiga bogliq. 
Avval predmet soxasining oldindan tanlab olingan misolida neyrotarmoqni 
toʻgri identifikatsiyalashga "oʻrgatishadi". Neyrotarmoq reaksiyasi tahlillanadi, 
qoniqarli natijalarga erishish maqsadida tizim sozlanadi. Neyrotarmoq xam vaqt 
oʻtishi bilan, predmet soxasi bilan bogliq ma‘lumotlarni tahlillashni oʻtkazishiga 
qarab "tajriba orttiradi". 
Neyrotarmoqlarning suiiste‘mol qilinishni aniqlashdagi muxim afzalligi, 
ularning atayin qilinadigan hujumlar xarakteristikalarini "oʻrganish" va tarmoqda 
oldin kuzatilganiga oʻxshamagan elementlarni identifikatsiyalash qobiliyatidir. 
Yuqorida tavsiflangan hujumlarni aniqlash usullarining har biri afzalliklarga 
va kamchiliklarga ega. Shu sababli, xozirda tavsiflangan usullarning faqat 
bittasidan foydalanuvchi tizimni uchratish qiyin. Odatda, bu usullar birgalikda 
ishlatiladi. 

---

210