O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti tarixshunoslik va manbashunoslik kafedrasi arxivshunoslik fanidan ma’ruza matni tuzuvchi: Yakubov Akmal Saydirasulovich

16 - Mavzu: Arxiv muassasalari ishini tashkil etish 
Reja: 

1. Arxiv muassasalarini boshqarishni tashkil etish 

2. Arxivlarda mehnatni tashkil etish 

3. Arxiv muassasalarining ilmiy-tadqiqot va uslubiy ishlari 

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi

huzuridagi 
Bosh
arxiv

boshqarmasi,

Qoraqalpog’iston Respublikasi huzuridagi Arxiv 
Boshqarmasi, viloyatlar va Toshkent shahar
hokimliklarining arxiv bo’limlari arxiv ishini boshqaruvchi vakolatli davlat 
organilari hisoblanadi. O’zR va QQR davlat arxivlari (ularning filiallari), viloyat
davlat arxivlari (ularning filiallari) va Toshkent shahar davlat arxivi bevosita arxiv 
ishini boshqarish vakolatli davlat organlariga bo’ysunadi.
Arxiv ishini boshqarish vakolati organining faoliyatini tashkil etish tartibi 
hamda tuzilishi O’zR Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
Davlat arxiv muassasalarini moliyalash tegishli byudjet mablag’lari 
hisobiga, shuningdek byudjetdan tashqari mablag’lar hisobiga amalga oshiriladi.
Pulli xizmat ko’rsatishdan hamda moliyalashning boshqa qo’shimcha 
manbalaridan olinadigan mablag’lar arxiv muassasalarining moddiy-texnika
bazasini rivojlantirish hamda ularning xodimlarini moddiy rag’datlantirishga 
yo’naltiriladi.
O’zbekiston Respublikasi «Arxivlar to’g’risida»gi Qonuni hamda boshqa 
me’yoriy hujjatlarga binoan arxivlarni boshqarish vakolatli organlari o’z ishini

Arxiv muassasalarini 

boshqarishni tashkil etish 

Муаммоли савол: Ўзбекистон Республикаси 

Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бош архив 

бошқармаси қандай функцияларни бажаради? 

---

69

tashkil etadi.

O’zR Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Bosh arxiv boshqarmasi: 

 hujjatlarni ekspertiza qilish va DAFni to’ldirish ishiga boshchilik qiladi;
 hujjatlarni davlat arxivlariga taqsimlash masalalarini hal etadi; 
 barcha muassasalar, tashkilotlar va korxonalar uchun majburiy bo’lgan hujjatlar
bilan ishlashning qoida va yo’l-yo’riqlarini ishlab chiqadi; 
 DAF hujjatlarining ilmiy-ma’lumotnoma apparatini tuzish, ulardan foydalanish
va ularni saqlash ishlarini tashkil etadi; 
 davlat va muassasa arziqlarida saqlanayotgan hujjatlarni markazlashgan holda
hisobga oladi; 
 arxiv
muassasalarining 
ilmiy-tadqiqot
ishlarini 
tashkil
etadi

va
muvofiqlashtiradi, hujjatlarni nashr etishga boshchilik qiladi; 

 chet el arxiv muassasalari bilan hamkorlik qiladi;
 kadrlarni tanlash, ularning malakasini oshirish va tarbiyalash bo’yicha ish olib 
boradi;
 arxiv inshootlari, laboratoriya va ustaxonalar qurilishi hamda ularni ta’mirlash 
masalalari bilan shug’ullanadi.
Viloyat arxiv bo’limlari ham o’z vakolati doirasida mazkur masalalar bilan 
shug’ullanadilar (chet el arxiv muassasalari bilan aloqa qilish, umumdavlat
miqyosidagi normativ hujjatlar chiqarish kabi masalalar bundan mustasno). 
Markaziy va mahalliy arxivlarni boshqarish vakolatli organlari arxiv
ishining istiqbolini belgilaydi, har bir bosqichda arxiv muassasalarining ustivor 
vazifalarini belgilab beradi. Markaziy davlat arxivlari bevosita Bosh arxiv
boshqarmalariga, viloyat arxivlari va ularning filiallari esa viloyat arxiv 
bo’limlariga bo’ysunadilar.
Yuqori arxiv organlari tomonidan boshqarish ishini tashkil etish asosan 3 ta 
vazifani bajarishga qaratilgandir: 1) vazifalarni belgilash; 2) yordam berish; 3)
nazorat qilish. 
Arxivlar ishlarini takomillashtirishda yuqori tashkilotlar tomonidan olib
boriladigan tekshirishlar muhim o’rin tutadi. 
Arxiv faoliyati vaqti-vaqti bilan kompleks tarzda yoki konkret yo’nalishlar
bo’yicha tekshiriladi. Tekshiruvchilarning vazifalari faqatgina kamchiliklarni 
oshkor qilishdan emas, balki ishni yaxshilash yo’llarini ko’rsatish hamda ilg’or ish
uslublarini aniqlash va yoyishdan iboratdir. 
Davlat arxiv xizmatining muhim vazifalaridan biri idoraviy arxivlarga
tashkiliy-uslubiy jihatdan rahbarlik qilish va muassasalarda ish yuritishni nazorat 
qilishdan iboratdir. Bu ish arxiv bo’limlari hamda markaziy va viloyat davlat
arxivlari tomonidan amalga oshriladi. Har bir arxiv, odatga ko’ra, hujjatlarini unga 
topshiradigan tashkilotlar va muassasalar arxivlarining ustidan nazorat olib boradi.
Ko’p xollarda davlat arxivlari xodimlari bir necha muassasalar ustidan murabbiylik 
qiladilar, ularga har tomonlama yordam ko’rsatadilar.

---

70

Arxivlar faoliyatini tubdan yaxshilash, eng
avvalo, bu yerda bu yerda ishlayotgan 
xodimlarning malakasiga va ularning mehnatini
tashkil etishga bog’liqdir. Arxiv xodimlari yuqori malakali mutaxassislar bo’lishi, 
chuqur kasbiy bilimlarga ega bo’lishlari shart.
Arxiv xodimi hujjatlar bilan ishlash uslublarini mukammal bilishi, 
tadqiqotchilik ko’nikmalariga ega bo’lishi, yuqori malakali va ma’lumotli inson
bo’lishi zarur. 

Arxivlarda kadrlar bilan ishlash tizimi ishlab chiqilgan. Bu tizim asosan

quyidagilardan iborat: 
 kadrlarni to’g’ri tanlash, xodimlar malakasini, tajriba va shaxsiy hislatlarini
hisobga olgan holda ulardan arxiv ishining turli bo’g’inlarida foydalanish; 
 arxiv xodimlari turli guruhlarning huquqlari, vazifalari va mas’uliyatini
ishlab chiqish; 
 xodimlar malakasini muttasil oshirib borish;
 mehnat intizomini mustahkamlash; 
 xodimlarni moddiy va ma’naviy jihatdan rag’batlantirishni yo’lga qo’yish;
 jamoada yaxshi psixologik muhitni yaratish 
Kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo’yishda ularning egallab to’rgan
lavozimiga mos kelishini hisobga olish zarur. Shu maqsadda arxiv direktorlaridan 
bo’lim boshlig’igacha bo’lgan rahbar xodimlar uchun tegishli malakaviy tavsiyalar
ishlab chiqiladi. Bundan tashqari har bir xodimning ishchanligi va professional 
sifatlarini e’tiborga olish zarur. Shuni ham hisbga olish kerakki, rahbariy
lavozimdagi xodimdan faqat chuqur bilim va ishchanlikgina emas, amaliy ish 
sohasida boy tajribasi bo’lishi ham talab qilinadi. Hamma sohada bo’lgani kabi
arxiv xodimlarining barcha guruhlari uchun mansab instruksiyalari ishlab 
chiqilgan.
Kadrlar bilan ishlashning muhim yo’nalishi ularning malakasini oshirishdir. 
Arxiv xodimlari malakalarini oshirish jamoaviy va yakka tarzda quyidagi
shakllarda amalga oshiriladi: 
 Oliy o’quv yurtlari va aspiranturada tahsil olish;
 Rahbar va ilmiy xodimlarning ilmiy-nazariy va ilmiy-amaliy anjumanlarini 
o’tkazish. Bunday anjumanlarda xodimlar arxivshunoslik, hujjatshunoslik,
arxeografiya, manbashunoslik fanlarining dolzarb nazariy va uslubiy 
muammolariga doir ma’ruzalar eshitadilar