O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat iniversiteti Amaliy matematika va informatika fakulteti Axborotlashtirish texnologiyalari kafedrasi Mavzu

k = ( m * 5 ) + ( ( 7 mod n ) / ( 9 + x ) );
Agar biror masalani yechish uchun tuzilgan zarur bo‘lgan amallar ketma-ketligining ma’lum bir qismi biror parametrga bog‘liq ko‘p marta qayta bajarilsa, bunday algoritm takrorlanuvchi algoritm yoki siklik algoritmlar deyiladi. Takrorlanuvchi algoritmlarga tipik misol sifatida odatda qatorlarning yig‘indisi yoki ko‘patmasini hisoblash jarayonlarini qarash mumkin. Quyidagi yig‘indini hisoblash algoritmini tuzaylik.
S=1+2+…+n=
Bu yig‘indini hisoblash uchun i=0 da S=0 deb olamiz va i=i+1 da S=S+i  ni hisoblaymiz. Bu yerda birinchi va ikkinchi qadamlar uchun yig‘indi hisoblandi va keyingi qadamda i parametr yana bittaga orttiriladi va navbatdagi raqam avvalgi yig‘indi S ning ustiga qo‘shiladi va bu jarayon shu tartibda to i sharti bajarilmaguncha davom ettiriladi va natijada izlangan yig‘indiga ega bo‘lamiz. Bu fikrlarni quyidagi algoritm sifatida ifodalash mumkin:
N – berilgan bo‘lsin,
i=0 berilsin,
S=0 berilsin,
i=i+1 hisoblansin,
S=S+i hisoblansin,
i tekshirilsin va bu shart bajarilsa, 4-satrga qaytilsin, aks holda keyingi qatorga o‘tilsin,
S ning qiymati chop etilsin.


Dars ishlanmasi Darsning maqsadi:
O‘quvchilarga Pascal dasturlash tillidagi standart funksiyalar va protseduralar va algebraik ifodalar haqida, ularning yozilish imlosi, funksiya nomi, qiymat turi, ishlatilish qonun–qoidalari, ko‘rsatmalari va buyruqlari va undan qanday foydalanishlar haqida tushuncha berish. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash va mavzuga doir mashqlar bajarish. Mashqlar yordamida o‘quvchilar bilimini yanada to‘ldirish hamda mustahkamlash. II. Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilarni o‘tilgan mavzularni mukammal urganish, olingan bilimlarini yanada chuqurlashtirish, amalda ko‘rsata olish va rivojlantirish hamda keyingi ish jarayonida qo‘llay olishga o‘qtirish. III. Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarni fikrlash, mulohaza qilish, o‘z ustida ishlash va kerakli mavzularni takrorlash hamda fanga oid qushimcha adabiyotlardan foydalanishga urgatish.

IV. Tarbiyaviy maqsad: Darsga, javob berayotgan o‘quvchiga, yonidagi o‘rtog‘iga va raqib guruhgalarga nisbatan hurmat. O‘zaro hurmat, o‘quvchilar qoidasiga rioya qilish va dars borishini ko‘zatib xulosa chiqarishga o‘rgatish. V. Darsda yoritilishi lozim bo‘lgan tushuncha va atamalar: Elementlar, bir o‘lchovli, ikki o‘lchovli, Massiv, ideks, array. V. Darsning jihozi: K ompyuter, ko‘rgazmali qurollar, darslik, qushimcha adabiyotlar, doska va bo‘r. VII. Dasning usuli: Ma’ruza , “Intelektual yondoshuv ” usul. VIII. Dars tafsiloti: 1. Tashkiliy qism: a) O‘quvchilarni yuqlama qilish; b) Sinf o‘quvchilarining uy vazifalarini tekshirish; 1 c) har bir o’quvchiga alohida savollar berish; d) darslikdagi mashqlarni bajarish;

2. Yangi mavzuning bayoni Funksiya tushunchasi matematika fanidan ma’lum. Funksiyalarnini xususiyatlariga qarab turli sinflarga ajratilgan. Masalan: chiziqli, kvadrat, trigonometrik va hokazo. Shunday funksiyalarning ba’zilaridan Paskal dasturlash tilida ham foydalaniladi. Paskalda funksiyalardan foydalanish qulay bo’lishi uchun ba’zi funksiyalar dastur translyator ta’minotiga kiritilgan. Dastur translyatori ta’minotiga kiritilgan funksiyalar standart funksiyalar deyiladi. Bu funisiyalarning ko‘pchiligi sizga MS Excel dasturi orqali tanish. Shu bilan birga Paskalda aniq bir amallarni bajarishga mo‘ljallangan standart protseduralar ham ishlatiladi. Quyidagi jadvalda Paskalning ba’zi standart funksiyalarini izohi bilan keltirilgan: