O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samdu oʻzbekiston-finlandiya pedagogika instituti

Topshiriq:
1. Matnni ifodali o‘qib chiqing va rejasini tuzing.
2. Tuzgan rejangiz asosida qayta so‘lab bering .
3. Qiyin so‘zlarning o‘zbekcha –ruscha lug‘atini tuzing.
4. O‘zbekiston bayrog‘ini yuksakka ko‘targan o‘zbekistonlik chempionlar ro‘yxatini tuzing.
Son so‘z turkumi
Predmetning miqdor va tartib belgisini bildirgan so‘zlar son so‘z turkumi bo‘lishi, sonlarning otga bog‘lanishi, raqam bilan yozilishi, miqdor tushunchasi mavhum bo‘lganligi uchun uni ifodalovchi so‘z ham mavhum xususiyatga ega bo‘lishi, shu xususiyati bilan boshqa so‘z turkumlaridan farq qilishi.
Sonlarning o‘ziga xos xususiyatlari: a) son boshqa so‘z turkumidan yasalmaydi, son yasovchi affiks ham yo‘q. b) sonning ma’no turlari va modal shakllari o‘ziga xos affikslar qo‘shish bilan yasaladi. v) son o‘ziga turlovchi affikslarni olmasligi, o‘zi otning sifatlovchisi bo‘lib kelishi. g) son miqdor tushunchasini nomini anglatganda va otlashganda kelishik, egalik affikslarini qabul qilish, ot bajargan vazifani bajarishi. d) sonning numerativ bilan qo‘llanishi. Sonlar tuzilish jihatidan: sodda va qo‘shma sonlarga, juft va takroriy sonlarga bo‘linishi. Son gapda sifatlovchi bo‘lib kelishi. otlashganda va mavhum son tushunchasini, ifodalaganda to‘ldiruvchi, kesim, qaratuvchi, ega bo‘lishi.
Miqdor sonlar narsa miqdorini sanash yo‘li bilan aniqlashi, miqdor sonlar o‘zi ko‘plik ma’nosini bildirgani uchun ko‘plik affiksini qabul qilmasligi, miqdor sonlar: a) sanoq, b) jamlovchi, v) chama, g) taqsim va kasr sonlarga bo‘linishi, har birining o‘ziga xos xususiyatlari, shakl yasovchilari.


Topshiriq. Maqollarni yod oling. Sonlarni ma'no jihatidan aniqlang. Maqollarni rus tiliga tarjima qiling.
Yetti o‘lchab bir kes. Sanamay sakkiz dema. Yuz so‘m topma, yuzta do‘st top. Bir tup daraxt kessang, o‘n tup ko‘chat ek. Birini kessang, o‘nni ek. Bilagi zo‘r birni yiqar, bilimi zo‘r mingni. Birni birov bersa, mingni mehnat beradi. Birniki mingga, mingniki tumanga.
To‘qqizida qanday- to' qsonoda shunday.
Bo‘lar bola o‘n beshida "Boshman" deydi,
Bo‘lmag‘uri o‘ttizida "Yoshman" deydi.


Topshiriq. Тopishmoqning javobini toping. Avval miqdor sonlarni, so‘ng tartib sonlarni ko‘chiring.
Тo‘planib o‘n o‘g‘il-qiz,
- Mezbon-mehmon o‘ynaymiz
Deyishar: - Sobir, sana,
Adashib ketma yana.
Тoq sonlar bo‘lar mezbon,
Juft sonlar aziz mehmon
Nodir bo‘ldi birinchi.
Ikki – singlim “Durdona”,
Uchinchisan, Guldona.
Тo‘rtsan, Dilshod, Lola – besh,
Dildor – olti, yetti – Esh.
Sakkizinchi sen, Gulqiz,
Ahmadullo-chi – to‘qqiz.
Iya, o‘n yo‘q-ku, qarang!
Тopmas Sobir, bosh – garang.
Sobir sanar: - Ko‘ring-chi,
O‘rtoqlari kulishar:
- Boshqa sana, - deyishar.
- Yordam bering siz endi,
Chiqmagan o‘n kim edi!
(Sobir)