O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

Qo’shish va ayirish.


«Qo’shish va ayirish» mavzusi «O’nlik», «Yuzlik», «Minglik», «Ko’p xonali sonlar» konsentrlari bo'yicha alohida o'rganiladi. Bu o’quvchilarga ilgari o'zlashtirilgan hisoblash usullarini sonlarning kengroq sohasiga hamda hisoblash malakalarini mustahkamlash va takomillashtirish bo'yicha ishni uzluksiz olib borishga imkon beradi.
Qo’shish va ayirish amallarini o’rganishda oldin o’quvchilar ongiga uning ma’nosi va mazmuni yetkaziladi. Bu ish narsalarning har xil to’plamlari bilan amaliy ishlar bajarish asosida o'tkaziladi. Xususan, o’quvchilarni qo’shish va ayirish amallarining ma’nosi bilan tanishtirish 2 ta to’plam elementlarini birlashtirish va berilgan to’plamdan uning qismlarini ajratish kabi amallar asosida olib boriladi. Qo'shish va ayirish mavzusida amallar hadlari va natijalarining nomlari bilan tanishishda va ular orasidagi bog'liqlikni anglashga hamda arifmetik amallarning xossalarini o’zlashtirishga alohida o’rin beriladi.


3.1. 10 ichida qo’shish va ayirish.


Mavzuni o'rganish masalalari.
- Hisoblash usullari bilan tanishish hamda qo’shish va ayirish jadvallarini tuzishda ularni qo'llash ko’nikmasini shakllantirish.
- 10 ichida sonlarning tarkibini o’zlashtirish bilan uzviy bog’liqlikda qo'shish va ayirish jadvallarini yod olish. 10 ichida qo’shish malakalarini shakllantirish.

Mavzuning asosiy masalalarini yechish nazariy bilimlarni o'zlashtirish bilan uzviy bog’liqlikda amalga oshiriladi. Ular quyidagilardan iborat: qo'shish va ayirish arifmetik amallarining ma’nosi, qo’shish amallarining o'rin almashtirish xossa, amallarning hadlari va natijalarining nomlari hamda ular o’rtasida bog’liqlikni o'rnatish, yig’indini va ayirmani ifoda tarzida qarash.

10 ichida qo'shish va ayirishning hisoblash usullari bilan tanishish metodikasi quyidagi sxemada o’z aksini topgan:

Har bir hisoblash usulini shakllantirishda quyidagi bosqichlarga amal qilish maqsadga muvofiq:

I-usul bilan tanishishda tayyorgarlik ishi;
II-hisoblash usulini tushuntirish va o'zlashtirish;
III-qo'shish va ayirish jadvallarini tuzish;
IV-turli xil mashqlarni bajarish va jadvallarni yodlash jarayonida hisoblash malakalarini shakllantirish.
Qo’shish amalining o’rin almashtirish xossasi bilan tanishtirishda in duksiya metodi qo'llaniladi. Aniq misollar juftlarini taqqoslab ko’rgazmali qurollardan foydalanib o’qituvchi o’quvchilarni quyidagi xulosaga keltiradi: qo'shiluvchilarning o'rni almashgani bilan yig’indi o’zgarmaydi.
Yig’indi va qo'shiluvchilar o'rtasidagi bog’liqlik «Noma’lum qo'shiluvchini topish» mavzusida qaraladi. Aniq narsalar to’plamlari (namoyish va individual ko'rgazmali qurollar) bilan amallar bajarib o'quvchilar mustaqil quyidagi xulosaga ega bo'ladilar: agar 2 ta qo’shiluvchining yig’indisidan ularning birini ayirsak u holda 2 chi qo’shiluvchini topamiz: ( induksiya metodi: to’liqsiz induksiya)

3 ?

Matematik termenologiyasini o’zlashtirish metodikasining asosida doimo mashqlarni sistematik bajarish bilan bog’liq holda o’qituvchi va o'quvchilarning nutqida uni qo'llash yotadi.
«Ifoda» termini dasturga mos ravishda II- sinfda kiritiladi, lekin ushbu yo’nalish bo’yicha tayyorgarlik ishi I-sinfda olib boriladi.
Yig’indi va ayirmaning 2 xil yozuvi turli xil mashqlar jarayonida asta – sekin o'quvchilar tomonidan o'zlashtiriladi.
3+4=7 7-4=3
3- birinchi qo’shiluvchi 7- kamayuvchi
4- ikkinchi qo'shiluvchi 4- ayiriluvchi
7- yig’indi 3- ayirma
«3+4»- yig’indi «7-4»- ayirma