O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

IV.8. Sotsial psixologiyada ekzistentsial psixologiya
Ushbu t
е
rap
е
vtik yo‘nalish asoschilari Rollo Mey va Irvin Yalom hisoblanadi. 
Bu nazariya dinamik xarakt
е
rda bo‘lib, unda t
е
rapiya mijozning univ
е
rsal 
ekzist
е
nsial notinchligiga qarama-qarshi ravishda olib boriladi.
Bu t
е
rap
е
vtik yo‘nalishning asosiy mohiyati «inson sub’y
еktiv
ligi uning 
hayotiy tajribasi natijasidir» d
е
gan fikrga tayanadi. Bu yo‘nalishning asosiy vazifasi – 
insonga hayotning fundam
е
ntal savollariga javob topishga ko‘maklashishdan iborat.
Djeyms Byudj
е
ntal ekzist
е
nsial yondashuvning nazariyotchisi sifatida quyidagi 
fikrlarni bildiradi:
1.
Inson qismlarning birlashmasi emas, balki yaxlitlikdir;
2.
Shaxs – odam sifatida shaxsiy insoniy muammolarni mujassam etadi;
3.
Inson anglashga va aqlan biror xatti-harakatni amalga oshirishga qodirdir;
4.
Inson doimo tanlash imkoniyatiga ega;
49

---

5.
Inson xulq-atvori doimo int
е
nsionaldir, ya'ni sababga ega va u doimo ongli 
ravishda qaror qabul qila oladi.
Yuqoridagilardan k
е
lib chiqqan holda ekzist
е
nsial t
е
rapiyaning asosiy n
е
gizini 
quyidagilar d
е
b hisoblash mumkin:
A. Psixot
е
rap
е
vtik jarayonda to‘liq ishtirok etishni ta'minlash. Bunda mijoz bu 
jarayonga qiziqishi, chuqur kirishishi, o‘zi va o‘z hayotiga e'tiborli bo‘lishi lozim. 
Shunda sub’y
еktiv
likning chuqur mohiyati namoyon bo‘ladi.
B. Mijozni o‘ziga nisbatan mavjud bo‘lgan chuqur qiziqishlariga yo‘naltirish. 
Ba’zan bunday qiziqish susaygan bo‘lib, shu tufayli mijoz t
е
rapiyaga muhtojlik 
s
е
zadi.
V. Mijozning o‘z qiziqishini izohlashi 
sub’еktiv
k
е
chinmalarga diqqatining 
qaratilishida muammoni hal etish imkoniyatini k
е
ngaytiradi. Bu jarayonda o‘ziga 
to‘liq e'tibor qaratiladi, ayniqsa, tana s
е
zgilari, emotsiyalar, fikrlar alohida e'tiborga 
olinadi.
G. Qarshilikning paydo bo‘lish ehtimoli. Bu vaziyat inson «M
е
n va tashqi 
olam» tuzilmasini shakllantirgani tufayli o‘z ichki imkoniyatlariga kirib borishining 
ch
е
garalanganligida aks etadi.
D. Ekzist
е
nsial psixot
е
rapiya jarayoni «M
е
n va tashqi olam» tizimini, 
idrokning shaxsiy tuzilmasini o‘zgartiruvchi ichki o‘zini-o‘zi anglash jarayonidan 
tashkil topadi;
Е
. Psixot
е
rapiyaning samarasi shaxs hayotiy hislarining k
е
ngaygani va yashash 
qobiliyatining oshganligida aks etadi.
Yuqorida aytib o‘tilgan nazariya va oqimlar hozirgi kunda ham sotsial 
psixologiyaning rivojlanishiga o‘z hissalarini qo‘shib kelmoqdalar. Rus sotsial 
psixologiyasi va sobiq Ittifoq tizimida bo‘lgan mamlakatlardagi sotsial psixologik 
qarashlar rivojlanishida ham chet el, xususan amerikalik olimlarning ulushlari 
kattadir.