O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

 
 
 
45

---

IV.5. Sotsial psixologiyada interaksionizm
Interaksionizm kelib chiqishi bo‘yicha – sotsiologik nazariya bo‘lib, Gerbart 
Midning simvolik (belgili) interaksionizmiga asoslangan. G.Mid insonlarning sotsial 
faoliyat va muloqot jarayonidagi o‘zaro hamkorligini tadqiq etgan. 
Asosiy g‘oya 
– 
shaxs doimo sotsial va u jamiyatdan tashqarida shakllanishi mumkin emas. Shaxsning 
rivojlanishi belgilar tizimini o‘zlashtirish orqali qaraladi. Bu bilan inson va hayvonot 
dunyosi orasidagi farq qiyoslanadi. Kommunikatsiya deganda esa simvollar 
almashinuvi nazarda tutilib, ushbu jarayonda yagona mohiyat va fikrga kelinadi. 
Bosh belgi tizimi 
til
hisoblanadi.
Simvolik (belgili) kommunikatsiya 
– bu inson psixikasining ibtidosi 
hisoblanadi. Mazkur yo‘nalish bo‘yicha Gerbert Xaymen, Robert Mertonning 
referent guruh muammosi o‘rganilgan. Unda shaxs rivojlanishi strukturasi va 
dinamikasi, Teodor Sarbinning rollar nazariyasi, sotsial o‘zaro hamkorlikning 
mikrojarayonlari, sotsial faoliyat muhiti o‘rganilgan. 
Shaxs bir tomondan, avtonom tizim tarzida mustaqil impulsiv xulq-atvor 
sifatida namoyon bo‘lsa, ikkinchi tomondan esa, tobe sotsial tizim bo‘lib, atrofdagilar 
kutgan xulq-atvorda namoyon bo‘ladi. Shaxsdagi faollik ibtidosi nafaqat shaxsni, 
balki jamiyatni ham o‘zgartirishga qodirdir. 
 
IV.6. Sotsial psixologiyada sotsiometriya
Sotsiometriya
(lot. societas – jamiyat va metriya) – sotsial psixologiya sohasi 
hisoblanadi. Ijtimoiy turmushdagi kichik guruh 
aʼzolari
oʻrtasidagi
bevosita 
emotsional munosabatlarni 
oʻrganish
va ularning darajalarini 
oʻlchashda
qoʻllaniladi.
Sotsiometriya guruh 
aʼzolarining
bir-biri bilan 
oʻzaro
subʼyektiv
munosabatlarini, 
individlarning guruhdagi mavqei, kim yetakchilik qila olishi mumkinligi masalalarini 
eksperimental 
yoʻl
bilan tadqiq qiladi.
Sotsiometriyaga amerikalik sotsiolog Yakob Levi Moreno (1892-1974) asos 
solgan.