O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

psixoanaliz
, 
kognitivizm
, 
interaksionizm
. 
Bularning birinchi uchtasi psixologik fikrlashning sotsial-psixologik variantlarini, 
to‘rtinchisi – interaksionizm esa – sotsiologik tomonini o‘zida aks ettiradi.
 
IV.2. Sotsial psixologiyada bixeviorizm 
Bixeviorizm – inglizcha 
«xulq-atvor» 
degan ma’noni bildiradi.
Bixeviorizm – xulq psixologiyasi bo‘lib, u inson va hayvonlar xulq-atvori 
qonuniyatlari muammolarini o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Bunday ta’rif I.P.Pavlov, 
V.M.Bexterev, D.Uotson, E.Tolmen, B.Skinner, K.Xallar tomonidan berilgan. Xulq-
atvor stimul-reaksiya formulasi asosida o‘rganilgan. Reaksiya bu – tashqi stimulga 
beriladigan javob, uning vositasida individning tashqi muhitga moslashuvi ro‘y 
beradi. Inson xulq-atvori qonuniyatlari tashqi stimul qonuniyatlaridan keltirib 
chiqariladi. 
Bixeviorizm yo‘nalishlari doirasida o‘tkazilgan sotsial psixologik tadqiqotlar 
avvalo amerikalik olimlar K.Xall va V.Skinnerlar nomi bilan bog‘liq. Ular va 
ularning izdoshlari hisoblangan N.Miller, D.Dollard, Dj.Tibo, G.Kelli 
diada
- ikki 
kishi o‘rtasidagi munosabatlarning xilma xil eksperimental ko‘rinishlarini tadqiq 
qilib, ularda matematik o‘yin nazariyasi elementlarini qo‘lladilar. Diada sharoitida 
laboratoriyalarda o‘tkazilgan tadqiqotlarda asosan mustahkamlash g‘oyasini isbot 
43

---

qilishga urinildi. Klassik bixeviorizmdan farqli o‘laroq sotsial psixologik 
bixevioristlar hayvonlar o‘rniga laboratoriyaga naqd pulga odamlarni taklif eta 
boshladilar, shuning uchun ham ularning g‘oyasida biologizm va mexanizm tarzda 
ilgarigi hayvonlarda to‘plangan dalillar modelini insonlarda qo‘llash hollari kuzatildi.
 
IV.3. Sotsial psixologiyada psixoanaliz
Psixoanaliz – XIX asr oxiri XX asr boshlarida avstriyalik nevrolog Zigmund 
Freyd tomonidan ishlab chiqilgan. Bu nazariyaga ko‘ra, shaxs uch qism: