O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

aqllarning achishi 
deb atash mumkin. 
Darhol rad qilinmagan mish-mishlar tarqalishda davom etadi, katta o‘zgarishlarga 
uchraydi va odamlarda hozircha «kar» qo‘zg‘alishni yuzaga keltiradi. Bu bosqich 
ham, oldingi ikki bosqich ham odamlarning, ya’ni olomonning to‘planishidan avval 
keladi va uni psixologik jihatdan tayyorlaydi. 
To‘rtinchi bosqich olomonning shakllanishi bilan bog‘liq. Dastlab to‘plangan 
odamlar orasida o‘ziga xos 
sirkulyar reaksiya 
boshlanadi, ya’ni bundan keyin bir 
xildagi xatti-harakatga ruhiy asos yaratuvchi fikr va hissiyotlarning jadal almashinuvi 
ro‘y beradi. So‘ngra aylanish jarayoni boshlanadi: hissiy qo‘zg‘alish kuchayadi, 
odamlar buning oqibatida zudlik bilan harakatga o‘tishga tayyor bo‘lib qoladilar. 
Aylanish jarayonida norozilik ob’yekti aniqlashadi, nafrat obrazi shakllanadi. 
Nihoyat, odamlarning faollashuvi boshlanadi. Bu jarayonda, masalan, olomon 
142

---

yetakchisi amalga oshirayotgan qo‘shimcha rag‘batlantirish aylanish jarayonida 
shakllangan obrazga qarshi qaratilgan impulslarni yuzaga keltiradi
1
. 
Mish-mish gaplar shaxslar ongiga quyidagicha ta’sir ko‘rsatadi: 

shu muammo bo‘yicha ongda ma’lum tasavvur yuzaga keladi; 

aholi orasida guruh-guruh bo‘lib yurishib, jamiyatdagi mavjud tartibni 
buzish yuzaga keladi. 
Beshinchi bosqich olomonda 
g‘ayrisotsial xulqining rivojlanishi
, ya’ni 
guruhiy tartibbuzarliklarning o‘zidir. Tartibbuzarlikni boshlovchilar ig‘vosiga uchgan 
eng tajovuzkor shaxslar boshlab beradilar. So‘ngra, taqlid asosida, olomon yomon 
namunaga ergashadi, beboshlikni rivojlantiradi. 
Ommaviy tartibsizliklarning tashkilotchilari yig‘ilgan olomonning salbiy xulq-
atvor mexanizmlaridan ustalik bilan foydalanib, ulardagi tajovuzkorlik instinktlarini 
qo‘zg‘atadilar. Gap shundaki, mish-mishlar mantiqsizligiga qaramay, aholining 
muayyan tabaqalari ongi va xatti-harakatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. 
Ayrim hollarda, afsuski, mish-mish gaplar xatti-harakatning rasmiy axborotga 
qaraganda kuchliroq determinanti (omili) bo‘ladi. 
Odamlar orasida tarqatiladigan xilma-xil mish-mishlarning barchasini bir qator 
asoslarga ko‘ra tasniflash mumkin. 
Aks ettirilayotgan voqea