O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti fakultet: Servis va turizm Kafedra: Xalqaro turizm va turizm servisi «Himoyaga tavsiya etildi»

 
 
 
 
 
 
II-BOB. AVSTRIYA TURIZMINING JAHON TURIZM BOZORIDA 
TUTGAN O‘RNI
2.1.Avstriya turizmida globollashuv jarayoni xususiyatlari 
«Dunyo miqyosida ijtimoiy-iqtisodiy globollashish jarayoni kuchayib 
borayotgan hozirgi kunda xalqaro turizm sohasi ko‘pgina mamlakatlar uchun 

---

26 
milliy daromad topishning eng samarali yo‘llaridan biriga aylanib bormoqda»
1
. 
Butun jahon Turizm Tashkiloti ma’lumotlariga qaraganda, dunyo aholisining 3,5 
foizi xalqaro miqyosda sayohat qilishadi. 2020 yilga borib bu ko‘rsatgich 7,0%ni 
tashkil etishi kutilmoqda (BTT: Madrid 1998). Xalqaro turizmning rivojlanishi va 
talabning bunday sur’atlarda o‘sishi xalqaro sayohatlar sonining ortishiga hamda 
ularning sarf-harajatlariga ta’sir ko‘rsatmay qolmaydi. Sayohat qilgan kishilar soni 
1995 yilda 563 million kishini tashkil qilgan bo‘lsa, 2020 yilga kelib 1062 million 
kishini tashkil qilishi kutilmoqda. Shu bilan birga, 1995 yilda 401 mlrd. dollar 
daromad olingan bo‘lsa, 2020 yilda 2000 mlrd. dollar daromad olish 
mo‘ljallanmoqda. 
XX asr turizm sohasi uchun yangidan tug‘ilish, o‘sish va rivojlanish asri 
bo‘ldi. Bu asrda insoniyat uchun misli ko‘rilmagan va kutilmagan kashfiyotlar, 
ilmiy-texnikaviy rivojlanishning yangicha hamda istiqbolli yo‘nalishlari tarkib
topdi. Ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyotning bunday natijalariga erishilishi XXI asr 
uchun yanada murakkabroq va ahamiyatliroq vazifalarni boshlab berdi. 
XXI asrda turizm siyosati, insoniyat uchun tinchlik hamda osoyishtalik 
ramzi sifatida hukumatlararo do‘stlik va hamkorlik aloqalarini rivojlantirish, erkin 
sayohat qilishga to‘sqinlik qiluvchi jarayonlarni kamaytirish, sayyohlarning 
salomatligi va xavfsizligini ta’minlash, turistik markazlarning barqaror 
rivojlanishini rag‘batlantirish kabi muhim masalalarni o‘z ichiga olgan ustuvor 
siyosatdir. 
2007 yillarga kelib xalqaro turizm bozorining tendensiyasi o‘zgara boshladi. 
Bu esa xalqaro turizm siyosatiga o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Iqtisodiy statistik 
ma’lumotlarning ko‘rsatishicha, iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti 
(OYESD) ga birlashgan industrial g‘arbiy davlatlar 70% ga yaqin xalqaro turizm 
faoliyatini amalga oshirmoqdalar. Ko‘pgina rivojlangan davlatlar uzoq davom 
etgan ixtisoslashuv natijasida, murakkab turizm tizimlarini barpo etishga erishdilar. 
Keyingi yillarda vujudga kelayotgan moliya bozorlaridagi institutsional 
1
Аллаберганов А. Халқаро сайёҳлик соҳасида мақсадли бозор сегментини танлаш. Бозор, 
пул ва кредит. 2000. 12-сон, 66 бет. 

---

27 
o‘zgarishlar va yangi vaziyat ham turizm sohasida yangicha ixtisoslashuv 
zaruriyatini tug‘diradi. Turizm sohasida tarkib topgan yangi yo‘nalishlar va bozor 
tendensiyasining o‘zgargan holati, moliyaviy investorlarning investitsiya 
tashabbuslarini qaytadan ko‘rib chiqishlarini va ko‘pgini ananaviy usullardan voz 
kechib yangi uslublarda faoliyat olib borishlarini taqazo etadi. Chunki XXI asrda 
turizmning, yana ham to‘g‘rirog‘i turistik mahsulotlarning yangicha turlariga asos 
solinib, jahon turizm bozorining hajmi kengayib boradi. Bu esa globollashuv 
jarayonining muhim qismini tashkil etadi. 
Globollashuv jarayoni iqtisodiyotda o‘zaro bog‘liqlikni va firmalararo 
birlashuv jarayonini vujudga keltiradi. Tarmoqlar va mamlakatlararo jipslashuvni 
ta’minlaydi. Turizmning jo‘g‘rofiy jihatdan farqli hudud va markazlarda yuzaga 
kelishi, shuningdek, turizmda talab va taklifning chegara bilmas xususiyati, turistik 
mahsulotning tarkibiga kiruvchi farqli xizmat turlarining biri birini to‘ldirib borishi 
transmilliy kompaniyalarning turizmga bo‘lgan qiziqishlarini orttirib bormoqda. 
Bunday xalqaro toifadagi kompaniyalar havo yo‘li transporti, mehmonxona 
biznesi, kemasozlik, bank ishi, kompyuter tizimlari, qarz kartochkalari, sayohat 
cheki, ovqatlanish, dam olish va hordiq chiqarish xizmatlari turoperatorlik 
menejmenti bilan bog‘liq faoliyatlarni amalga oshirishi mumkin. Turizm 
industriyasidagi globollashuv mazkur tarmoqlar tomonidan oligopol tizimlarini 
yuzaga keltiradi. Turizm sohasiga oid har qanday iqtisodiy faoliyatni o‘z tarkibida 
mujassamlashtirgan bunday yirik kompaniyalar oligopol bozor sharoitida faoliyat 
olib borishadi. Shuningdek, investitsiya tashabbuslarining keygayishiga imkon 
tug‘diradi, resurslardan samarali va ta’sirchan foydalanishni ta’minlab, 
iqtisodiyotni globollashtiradi. Ayniqsa, xalqaro turizm industriyasi rivojlanishida 
belgilovchi ta’sirchan kuchga egadir. 
Potensial 
turist 
tomonidan 
olib 
qaraydigan 
bo‘lsak, 
bunday 
kompaniyalarning mavjudligi-xizmat ko‘rsatish standarti, turistik mahsulotga 
bo‘lgan ishonch va savdo belgisi (marka) imijini belgilaydi. Shuni alohida 
ta’kidlab o‘tish joizki, mulkka egalik qilish, asosiy vositalarga quyilma, hamkorlik 
shartnomalari, marketing kelishuvlari natijasida vujudga keluvchi birlashuvlar 

---

28 
turistik mahsulot standarti, sifati va ishonchliligiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Xattoki, 
turizm bozoridagi an’anaviy yo‘nalishlarni ham o‘zgartirib yuborishi mumkin. 
Ammo bundan qo‘rqmaslik kerak, chunki har bir yangi tizim o‘ziga xos bo‘lgan 
elementlarni joriy qiladi.
Turizm industriyasining ayrim tarmoqlari bilan birlashgan yoki turizmdan 
tashqari hisoblangan tarmoqlar (bank ishi, kommunikatsiya va axborot 
texnologiyalari)ning bu sohada markaziy o‘ringa chiqishi iqtisodiy jihatdan 
foydalidir. 
Turizmning boshqa tarmoqlardagi tashkilot yoki firmalar bilan hamkorlik va 
birlashuv sabablariga quyidagilar kiradi: 

Bozordagi ulushini oshirish va bozor hajmini kengaytirish. 

Turizm talabini, turistik tashkilotni va industriyani nazorat qilish. 

Aloqador 
tarmoqlarning 
ta’sirchanligini, 
sotish 
hajmini 
va 
samaradorligini oshirish. 

Kompaniyalar guruhi ichidagi firmalar uchun moliyaviy resurs yaratish, 
imtiyozli investitsiya va menejment kreditlariga erishish. 
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan sabablardan tashqari, kompaniyalar turizmning 
raqobat maydonidan chiqib ketmaslik uchun ham birlashishga qaror qilishadi. Aks 
holda, raqobatchi industriyaning tashqarisida qolib ketishi mumkin. Shu sababli, 
kompaniyalar boshqa birlashgan firma yoki kompaniyalar kabi qo‘shma 
korxonalar tuzishga, gorizontal va vertikal birlashgan tizimlar ichida joy olishga 
harakat qilishadi. Bunday tuzilmalar har qanday industriya ichida alohida 
ahamiyatga ega. Bitta firma yoki kompaniya o‘rniga bir necha firmalar 
birlashishidan qo‘lga kiritilgan foyda va samaradorlikning ahamiyati nihoyatda 
kattadir. Firmalar guruhi tomonidan qo‘lga kiritilgan foydani asosan 
boshqaruvdagi firma nazorat qiladi. Turizm industriyasidagi birlashuvlar tabiiyki, 
oligopoliyani vujudga keltiradi.
Oligopolistik tuzilmaga asoslangan turizm industriyasida, yirik turizm 
tashkilotlarining nazorat bilan bir qatorda, birlashgan tarkib ichidagi firmalar 

---

29 
o‘zlarining umumiy samaradorligini ham oshiradi. Firmalar birlashuvidan vujudga 
kelgan hamkorlik tarmoqlararo axborot almashuvini tezlashtirib ishlarni 
yengillashtiradi. Natijada firmaning iqtisodiy salohiyati yuksaladi, mahsulotlarning 
tannarxi kamayadi va talab ortadi. Birlashgan trans milliy turizm kompaniyalari 
tarkibiga kiruvchi firmalarni har doim ham omadli deb bo‘lmaydi. Biroq, 
kompaniya tarkibidagi transport, turoperatorlik, bank ishi va boshqa firmalarning 
foydasi katta bo‘lganligi sababli, ularning (ya’ni omadi yurishmagan tarkib 
ichidagi firmalarning) zarari hamkorlari evaziga qoplanadi. 
Endilikda kompyuter, elektron hisoblash vositalari har xil axborot uzatish 
(internet GDS, CRS, E-mail) va qabul qilish texnologiyalarining rivojlanishi 
natijasida turizmga aloqador barcha tarmoqlar birlashadi. Natijada axborot 
texnologisidan foydalanish yuksak darajaga chiqib hamkorlik aloqalari 
mustahkamlanadi. Banklar, sug‘urta kompaniyalari va boshqa kredit institutlari 
bilan turizm industriyasi o‘rtasidagi aloqalar sifat jihatidan yangi pog‘onaga 
chiqadi. 
Hozirgi kunda yirik havo yo‘llari kompaniyalari kompyuterni band qilish 
tizimlariga 
(Galileo, 
Amadeus, 
Sabre, 
Worldspan 
va 
boshqalar) 
va 
kommunikatsiya tarmoqlariga egadirlar. Avstriyada yirik turoperatorlar uchun 
turistik marshrutlarni tashkil qilish va funksional vazifalarni amalga oshirish uchun 
maxsus kompyuter dasturlari ishlab chiqilgan. Sayyohlik agentliklari ham boshqa 
agentliklar havo yo‘llarining terminallariga va turoperatorlarning kompyuter 
tarmoqlariga bevosita bog‘langandir. Ko‘pgina mehmonxona guruhlari ham 
investitsiya 
va 
menejment 
faoliyatlarida 
axborot 
texnologiyalardan 
foydalanishmoqda. 
Avstriya turizm industriyasidagi har bir tarmoq hisob-kitob operatsiyalari 
bo‘yicha qarz kartochkalarini nazorat qiluvchi banklarning kompyuter tizimlariga 
va 
avtomatik 
to‘lov 
vositalariga 
bog‘langandir. 
Kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanuvchi turizm kompaniyalari va turizmdan tashqari, 
moliya, bank sug‘urta kompaniyalari o‘rtasida o‘zaro milliy va xalqaro darajadagi 
aloqalar yo‘lga qo‘yiladi. 

---

30